حمام فین کاشان؛ شاهد تاریخ

حمام تاریخی فین در باغ فین کاشان قرار دارد. این حمام قدیمی به ‌دلیل قتل امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، مشهور است. در قسمت جنوبیِ باغ فین، دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف هستند. 

ر فاصله‌ی ۶ کیلومتری جنوب شهر کاشان، منطقه‌ای سرسبز و خوش آب و هوا قرار دارد که در گذشته به روستای فین کوچک مشهور بوده و با توجه به تقسیمات کنونی شهر کاشان در انتهای خیابان امیرکبیر واقع شده است. آن چیزی که باعث شهرت این مکان شده، قرار گرفتن یکی از باغ‌های کهن ایرانی به نام باغ فین در این منطقه است. از ابنیه‌ی تاریخی موجود در مجموعه‌ باغ فین، حمام بزرگ و حمام کوچک را می‌توان نام برد که در قسمت جنوبی باغ فین قرار گرفته‌اند و در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.

 نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است

راه ورود هر دو حمام کوچک و بزرگ از داخل باغ است اما  وجود این دو حمام در این باغ چندان آشکار نیست و نمود چندانی ندارد.

حمام کوچک

ساخت این حمام به دوره‌ی صفویه (هم‌زمان با ساخت بنای اولیه‌ی باغ فین) بر می‌گردد. نکته‌ی قابل توجه این حمام وجود هفت کاشی قدیمی در قسمت خزینه است که حدود ۵۰۰ سال قدمت دارند. این حمام به منظور استفاده‌ی خدمتکاران ساخته شده است به همین دلیل از حیث معماری، ویژگی بارزی نداشته و سبب شهرتش رویدادی تاریخی است که در آن به وقوع پیوسته است. این حمام در برخی از روزهای هفته برای استفاده‌ی عموم در اختیار مردم قرار می‌گرفته است.

این حمام همان مکانی است که میرزا تقی خان فراهانی معروف به امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، در بیستم دی ماه سال ۱۲۳۰ هجری خورشیدی در آن به قتل رسید.

پس از این واقعه، باغ فین و حمام آن دوباره فراموش شد و در دوره‌ی مشروطه، اشرار تمام سنگ‌های مرمر و مصالح گران‌بهای باغ و حمام را به غارت بردند.

حمام بزرگ

حمام سلطنتی یا حمام بزرگ، در دوره‌ی قاجاریه و به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. البته در کنار ساخت حمام جدید، حمام کوچک را نیز که پس از پایان دوران صفوی از رونق افتاده بود به دستور شاه مرمت کردند. از آن جایی که حمام بزرگ برای استفاده‌ی فرماندهان و بزرگان دربار ساخته شده است، به لحاظ معماری اهمیت دارد و ستون‌های مرمر و سقف نقاشی‌شده‌اش فوق‌العاده تماشایی است.

حمام بزرگ دو سربینه دارد. سربینه‌ی اول که به ورودی نزدیک‌تر است، سکویی در انتها و بخاری دیواری دارد. در این سربینه وجود نورگیرهایی مزین به کاشی‌های مشبک که به باغ باز می‌شوند چشم‌انداز دلپذیری را ایجاد کرده است. سربینه‌ی دوم، حوضی در میانه و مسیر ترددی در ضلع شرقی دارد که کف آن پایین‌تر از سطح سربینه است.

به نظر می رسد که به هنگام خروج از حمام ابتدا از سربینه‌ی دوم و سپس از سربینه‌ی اول استفاده می‌کرده‌اند بدین ترتیب که پس از استحمام و خروج از گرم‌خانه، ابتدا پا را در حوض سربینه‌ی دوم می‌شسته‌اند و در هوای ملایم آنجا بدن را خشک می‌کرده‌اند و آماده رفتن به سربینه‌ی اول برای پوشیدن لباس می‌شده‌اند.

در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی این دو حمام بر اساس طرح اولیه‌ی خود دوباره مرمت  و پس از آن نیز بارها تعمیر و بازسازی شدند.

ساختمان حمام‌های سنتی

این دو حمام موجود در مجموعه‌ی باغ فین مانند بسیاری از حمام‌های تاریخی ایران زمین، به صورت خزینه‌ای هستند.

خزینه یا به اصطلاح امروزه، حوضچه، محل نظافت و شست‌و‌شوی افراد بوده است. از بخش‌های دیدنی حمام‌های خزینه‌ای می‌توان به ورودی‌ها، سربینه‌ها (همان رختکن امروزی)، آب‌نما‌ها، گرم‌خانه‌ها (اتاق‌هایی که در آن آب را در دیگ‌های بزرگ مسی به جوش می‌آوردند)، دالان‌ها و کانال‌های تعویض آب خزینه‌ها (که در کف حمام قرار دارند) اشاره کرد که معماری زیبای آن‌ها با توجه به قدمت تاریخی‌شان و سبک معماری هر دوره‌ی تاریخی یکی از ارکان اساسی شناخت سبک معماری شهرهای تاریخی است.

در شناخت سبک معماری شهرها، به یکی از پنج عنصر اصلی شهر (مسجد، بازار، خانه، حمام، آب‌انبار) توجه می‌شود. حمام‌های تاریخی شهر کاشان که غالباً به یادگار مانده از دوران صفوی هستند همواره مورد ستایش جهانگردان داخلی و خارجی چون شاردن فرانسوی قرار گرفته‌اند.

یکی دیگر از نکات حائز اهمیت در مورد حمام‌های سنتی، بحث عایق بودن دیوارها در برابر رطوبت است که در گذشته از مصالحی نظیر ماسه و آهک یا ساروج برای این منظور استفاده می‌شده است.

بنای حمام فین در ۱۵ آذرماه سال ۱۳۱۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و با تلاش‌های پیگیرانه‌ی مسئولان، یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی حمام فین را به عنوان قسمتی از مجموعه‌ی باغ فین در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرد.  

 نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است