بازار کاشان، نگینی در کویر ایران
بازار کاشان مربوط به دوره صفویه است و در راسته بازار بزرگ شهر واقع شده است. این اثر در تاریخ ۸ شهریور ۱۲۵۵ با شماره ثبت ۱۲۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است
بازار سنتی کاشان یکی از مهمترین و زیباترین بناهای قدیمی کاشان است که از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه دارد. این بازار با ساماندهی فضاهای معماری و قرار گیری آن در کنار راه‌های بازرگانی باستانی از باشکوهترین و پر رونق‌ترین بازارهای ایران است
اطلاعات تاریخی
این بازار در دوره های مختلف مورد توجه بسیار سیاحان و مورخان دوران خود بوده است، بطوریکه هر یک با تعریف و توصیفهای زیاد آنرا یاد کرده اند ، مانند مؤلف کتاب زینت المجالس که می گوید : « مثل راسته بازار کاشان در تمام جهان نیست و طول آن بازار تقریباً دو هزار قدیم می باشد . » . در عهد شاه عباس اول نیز در وسط بازار بزرگ ، چهار بازار مفصل بنام قیصریه مشتمل بر مستغلاتی چند از دکاکین و کاروانسراهای عالی با اسلوب زیبایی ساخته شده که ابوطالب سخی از گویندگان معروف آن عص کاشان ماده تاریخ آن را چنین آورده است :
پس از احداث انجام بنایش دو زیبا مصرع تاریخ رو داد
بقایش با بقای عمر عاصف بقای عمر عاصف تا ابد باد
نقشه کلی از بازار کاشان
در سفرهای متوالی شاه عباس اول و جانشینان وی به آن شهر بازار بزرگ و میدان متصل به آن ، نخستین مرکز جشن و چراغانی و محل تفریحات شبانه و محفل عیش و نوش و بزم شاهانه بوده است . چنانکه سرآنتوان شرلی انگلیسی که در یکی از سفرهای شاه عباس اول همراه او به کاشان رفته است درباره اینگونه پذیراییها که در بازار به عمل آمده این گونه میگوید :
قریب ساعت ده پادشاه آدم فرستاد که به حضور او برسیم و ما به بازاری که در وسط شهر واقع و جای بسیار زیبایی است رفته ، دیدیم که پادشاه با خدم و حشم خود در آنجا حضور دارند و مشعلهای زیاد روشن کرده و تمام دور میدان را چراغان نموده اند و جشن و چراغانی بقدری با شکوه بود که همگی ما متعجب ماندیم . پس از آنجا آتش بازیهای مفصل و غیره . . . بعد از این تماشا با طبل و کرنا خوانچه های مهمانی را به میان آوردند.
از آن جمله تاورنیه فرانسوی می نویسد:
بازار کاشان خیلی زیباست و به اتاقهای خوب پوشیده شده ، کاروانسراها هم بزرگ و راحت . خصوصاً یکی از آنها خیلی عالیست که نزدیک باغشاه دولتخانه واقع شده است .
مؤلف تذکره هفت اقلیم نیز میگوید:
اسواق کاشان چون دامن عروسان پر بخور و الحق به شیرینی و پاکیزگیآنشهر در تمام ایران بلکه جهان شهری نیست. لکن بر اثر زلزله سال 1192 هـ . ق. بازار پر تجمل و با جلوه و شکوه آن هم مانند سایر عمارات عالیه آن شهر چنان منهدم و ویران گردید.
و به گفته صباحی بیدگلی:
کوچه و بازار آن شد آنچنان ویران که کس فرق نتوانست کردن این کدام و آن کدام.
حتی بواسطه تلفات جانی فراوانی که به اهالی وارد شده بود مستغلات مرغوب بازار و خانه های مخروبه شهر اغلب مجهول المالک قلمداد گردید.
بازار کاشان
:
کاشان
زمان سلطنت طولانی فتحلعی شاه قاجار در نتیجه ثبات اوضاع سیاسی و پیشرفت صنایع محلی ساختمانهای بزرگ و جالب توجهی از کاروانسرا و تیمچه و بازارچه های متعدد در امتداد بازار بزرگ ساخته و پرداخته شد بطوریکه اوژن فلاندن که در سال ۱۲۵۲ هـ . ق. به کاشان آمده در سفر نامه اش می نویسد:
در قرن اخیر این شهر بکلی منهدم گشت و از ته عماراتش نابود گردید . بناهایی که امروز مورد دقتند بازارها ، کاروانسراها و حمامها می باشند.
مهمترین ابنیه قرن گذشته که در بازار احداث گردید بازار نو مسگری و فرخ خان امین الدوله غفاری بوده که از حیث خوش اسلوبی و طرح نقشه عالی آن ، از حیث وسعت دهنه بازار و ارتفاع سقف و مزایای دیگر در همه ایران مثل و مانندی نداشته است . در تمام طول بازار یعنی از دروازه دولت ( یا میدان شهرداری کنونی ) تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان در دو طرف ، بیش از یکصد و بیست دکان بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه و بالکن فوقانی ساخته شده بود و در فواصل دکانها هم چندین کاروانسرای وسیع مقابل یکدیگر با چهارسوهای مرتفع و مسقف به وضعی بنا کرده بودند که انتهای هر دکان به صحن کاروانسراها در و پنجره و نور گیر داشت.
تیمچه معروف بازار کاشان (تیمچه امین الدوله)
بازار نو مسگرها بعد از وفات فرخ خان ( در سال ۱۲۸۸رو به انهدام و ویرانی نهاد تا آنکه در دوره سلطنت پهلوی و احداث خیابانهای شهری سرتاسر بازار نو و خرابه های آن در مسیر خیابان افضل واقع گشته ، آخرین آثار آن هم ناپدید گردید . همچنین چهار سوی بزرگ و تاریخی آن را که در مدخل دروازه دولت سالم و محفوظ مانده بود جهت احداث میدان شهرداری خراب کردند.
سرای نوی بازار کاشان
برخی از قسمتهای بازار به اصناف معین اختصاص داشته و مهمترین بازارهای صنفی کاشان هم بازارهای مسگری ، رنگرزی ، زرگری ، کفش دوزی و بازار ریسمان فروشی بوده است . بخصوص بازار مسگری آن که تا نیمه اول قرن حاضر هم اهمیت و شهرت جهانی خود را از دست نداده بود و به گفته پروفسور ادوارد براون
بازار مسگرهای کاشان با صدای دائمی چکش که روی مس می خورد ، و کوره هایی که مس در آنها قرمز می شود یکی از نقاط تماشایی مشرق زمین است.
نمایی از داخل بازار کاشان
محل و مرکز ضرابخانه شهر در بخش بالای بازار نزدیک به مسجد میدان واقع گشته بود که هنوز هم آن محوطه بنام ضرابخانه مشهور است . از جمله آثار تاریخدار پیش از عهد صفویه ( دوره پادشاهان سلسله آق قوینلوها ) که در بازار کاشان اکنون دیده می شود یک جفت درب چوبی بزرگ سرای معروف به ذغالیها واقع در وسط بازار مسگرها است که این بیت با تاریخ آن روی در کنده شده : « برای نفع خلایق چو کرد بنیادش به سال هشتصدو هشتاد و هشت شد معمور » . علاوه بر بازار بزرگ وسط شهر که از دروازه دولت ( یا میدان شهرداری ) تا حدود میدان کمال الملک که تقریباً در مرکز شهر است و در امتداد بازار کنونی بود در محلات دور دست به بازار نیز از قدیم الایام بازارچه های کوچک و بزرگ متعددی وجود داشت که پاره ای از آنها بر اثر مرور زمان و احداث خیابانهای شهری بکلی ویران گشته و از میان رفته و برخی دیگر هم که کم بیش باقی مانده اهمیت خود را از دست داده است . از جمله بازارچه های بزرگ و معروف قدیم که عموماً به اصطلاح محلی آنها را گذر ( مخفف گذرگاه ) می گویند از این قرار است : « گذر باباولی که سابق بر این قریب به صد دکان دایر داشته است.
تیمچه امین الدوله
گذر دروازه اصفهان ، گذر سرپره ، گذر پنجه شاه ، گذر امامزاده حبیب بن موسی ، گذر پای قپان » . ولی گذرهای محمد صالح بیک و ترک آباد و دروازه فین و قاضی اسدا... که در مسیر خیابان فاضل نراقی و گذر محله کلهر در مسیر خیابان محتشم بوده از میان رفته است . گذر چهارسو و آب انبار خان و گذر درب یلان هم غیر مسکونی و ویران شده است . بازار تاریخی کاشان در تاریخ 08/06/1355 به شماره 1284 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
نمایی از سقف بازار کاشان
مجموعه بازار کاشان یکی از پر رونق‌ترین و باشکوهترین بازارهای ایران به شمار می‌آید که در دوران صفویه اوج و رونق زیادی داشت. به خصوص در زمان شاه عباس اول جهانگردان زیادی بودند که به این بازار سر می زدند و تجارت می کردند. در زمان قاجار هم بازار کاشان شکوه و عظمتش را حفظ کرد اما پس از آن کم کم از رونق افتاد. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده و در واقع هنر دست معماران دوره قاجار است. به خصوص معماران زمان فتحعلی شاه که آن را به شکل امروزی ساخته اند. اگر گذارتان به بازار کاشان بیفتد، به جز راسته اصلی که در آن مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها و بزازها مستقر هستند، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه‌ها، حمامها و آب انبارهای متعددی را خواهید دید که هر یک از آنها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند.در این بازار، «میانچال» کانون اصلی بازار است که بر خلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است.اما جاذبه های بازار کاشان به همین جا ختم نمی شود. این بازار کاروانسراهایی دارد که از بین آنها کاروانسرای ذغالیها، کاروانسرای نو و میرپنج از همه معروف ترند. تاجرانی که با بازار کاشان مراجعه می کردند، معمولا در این کاروانسراها اقامت می کردند چون به دروازه اصلی شهر نزدیک بود و نقش به سزایی در تبادلات اقتصادی شهر ایفا می کردند.
تصویری از داخل بازار
نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است
