پژوهشی جامع پیرامون گلابگیری،فرهنگی هزار ساله کاشان+تصاویر بی نظیر
خوشبوترین گلاب‌های کشور چهار فصل ما از زیباترین گل‌ها در دل کویری خشک تهیه می‌شود. کاشان شهری در ۲۴۰ کیلومتری تهران، در استان اصفهان، میان کوههای کرکس و در کویر مرکزی ایران قرار گرفته و آب و هوایی گرم و بیابانی و خشک دارد که سالیانه هزاران گردشگر را به کاشان می‌کشاند تا این آیین هزار ساله را تماشا کنند.
نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است
دو شهر قمصر و نیاسر از اواسط اردیبهشت به مدت دو تا سه هفته میزبان مهمانانی هستند که برای حضور در مراسم گلابگیری به این شهرها سفر می‌کنند. این دو شهر مملو از باغ‌های گل محمدی و جویبارهای زلالی هستند که لطف شهر را برای کسانی که پس از طی کویر به شهر رسیدهاند دوچندان می‌کند.
کاشت گل‌محمدی در ایران قدمتی حدود ۷هزار ساله دارد و مراسم گلابگیری آیینی ۱۰۰۰ ساله است که در طول زمان تغییراتی بسیار جزیی داشته است. گلاب قمصر که از نظر مرغوبیت بهترین گلاب جهان به شمار می‌رود، از نظر مذهبی نیز دارای ارج و قرب است. علاوه بر آنکه برای معطر کردن فضاهای مذهبی به کار می‌رود، هر ساله در تاریخ ۹ ذیالحجه خانه خدا را با آن شستشو می‌دهند.
گلابگیری در گذشته تنها به یک شیوه انجام می‌شد، اما پس از مکانیزه شدن جوامع و راه یافتن اتوماسیون، شیوه‌ی دیگری نیز به اصول گلابگیری اضافه شده است و هم اکنون گلابگیری در قمصر به دو روش صنعتی و سنتی انجام می‌گیرد. گلاب برای اولین بار در ایران قدیم از تقطیر گل رز به دست آمد. در روش گلابگیری سنتی، ابزار و ادوات خاصی استفاده می‌شود که برخاسته از جایگاه سنتی حاکم بر این خطه است. وسایل گلابگیری در قمصر تقریبا سنتی است و تنها تغییراتی جزئی در جنس ابزار آن به عمل آمده است.
این ابزار شامل:
- دیگ مسی با ظرفیتی نزدیک به ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر؛
- تغار مسی که به‌عنوان سرپوش دیگ به کار می‌رود؛
- پارچ دسته‌دار از جنس مس با ظرفیتی نزدیک به ۳۰ تا ۴۰ لیتر که در داخل آب سرد قرار می‌گیرد؛
- چهار عدد نی کوچک تو خالی که رابط بین دیگ و پارچ است؛
- حوض آب و دستگاه حرارتی مستقر در زیر دیگ.
ابتدا دیگ را بر اجاقی قرار می‌دهند که قبلا به همین منظور با آجر و سیمان یا سنگ و گل ساخته‌اند. پس از آن گل محمدی را تا ظرفیتی حداکثر ۳۰ کیلوگرم در داخل دیگ ریخته و ۸۰ لیتر آب به آن می‌افزایند و درب آن را با تغاری که برای سرپوش دیگ به کار می‌رود، پوشانده و وزنه سنگینی به منظور کنترل فشار به وجود آمده از بخار روی آن قرار می‌دهند و با مقداری پوشاننده مخصوص (مخلوط تفاله گل و آرد نان) روزنه‌های احتمالی محل اتصال بین دیگ و تغار را مسدود می‌کنند.
دیگ‌هایی برای جوشاندن گل محمدی
این عمل موجب می‌شود از هدر رفتن بخار جلوگیری شود که البته در تغییر و تحولاتی که شیوه گلابگیری سنتی به خود دیده است، وزنه سنگین و خمیر جای خود را به اهرم‌ها و پیچ و مهره و اثر لاستیکی داده است، بعد از اینکه از درستی انجام مراحل قبل اطمینان حاصل شد، پارچ مسی را در آب گذاشته و به وسیله لوله‌های چدنی آن را مهار می‌کنند تا به سطح آب نیاید. نکته قابل توجه در قرار گرفتن پارچ این است که سر پارچ باید حداقل ۲۰ سانتی‌متر از آب بیرون باشد.
دیگ‌هایی برای جوشاندن گل محمدی
مرحله بعدی قرار دادن لوله‌های نی از یک سو در دیگ و از سوی دیگر در پارچ است که پس از این عمل، آن را به وسیله گلوله پنبه‌ای در پارچه‌ای پیچیده قرار می‌هند تا آب به داخل پارچ نفوذ نکند، چرا که آب و هر گونه ماده خارجی باعث خرابی عمل گلابگیری و گلاب می‌شود. پس از انجام این مراحل و آماده‌سازی شرایط برای گلابگیری، شعله اجاق را روشن می‌کنند تا دیگ به جوش آید، در این زمان، گلاب و بخار آب در لوله تا زاویه پیش می‌روند و پس از آن بخار گلاب به طرف پارچ پیش می‌رود و به سبب سردی محیط داخلی به مایع گلاب تبدیل می‌شود. حدود چهار ساعت طول می‌کشد تا یک پارچ گلاب به ظرفیت ۴۰ لیتر به دست آید، پس از سرد شدن گلاب و ریختن آن در شیشه، مقداری روغن در اطراف شیشه گلاب قرار می‌گیرد که عطر گل محمدی را به گلاب اضافه می‌کند.
دیگ‌هایی برای جوشاندن گل محمدی
اما از آنجایی که گلابگیری در هر نقطه از کاشان رسم و آیین خود را دارد، گلابگیری قمصر با گلابگیری نقاط دیگر متفاوت است، در روش گلابگیری سایر نقاط، لوله منتقل‌کننده بخار گل و آب بدون شیب بوده و درب پارچ نیز کاملا باز است. اما در روش گلابگیری قمصر، لوله‌های آلومینیومی با شیب ۴۵ درجه به پارچ متصل می‌شوند و در پارچ نیز کاملا بسته می‌شود. همچنین پارچ در محیط استخری با آب کاملا سرد قرار دارد که این امر تأثیر بسیاری در جلوگیری از متصاعد شدن اسانس دارد، شیب لوله نیز باعث تنظیم جرم حجمی مواد لازم برای تکمیل گلاب می‌شود.
گل محمدی
به این معنی که از عبور مواد غیرضروری جلوگیری می‌کند. وجود درب دیگی سفالین و پارچ سرد از تجزیه آسان جلوگیری خواهد کرد، در مدت زمان گلابگیری شدت شعله آتش باید ملایم و یکنواخت باشد و به تعبیری هر چه زمان تقطیر بیشتر طول بکشد و شعله نوسان نداشته باشد، محصول بهتری به دست خواهد آمد. حجم آبی که در داخل دیگ ریخته می‌شود نیز نباید زیاد یا کم باشد، این میزان به نسبت حجم گل متغیر است.
دیگ‌هایی برای جوشاندن گل محمدی
مهم ترین مرحله تقطیر، در مدت زمان اندک، بعد از جوش آمدن دیگ است که بخش عمده‌ای از مواد الکلی و اسانس متصاعد خواهد شد. در این مقطع و مقاطع بعدی باید کاملا دقت شود تا هیچ روزنه‌ای در قسمت‌های مختلف دستگاه وجود نداشته باشد که به شدت از کیفیت گلاب می‌کاهد و در نهایت پس از پر شدن پارچ باید مدت زمان زیادی طی شود تا پارچ و گلاب آن در جای خود سرد و اسانس آن متمرکز شود. همچنین باید از برداشتن سریع نی از دیگ و پارچ خودداری شود. سرانجام اینکه گلابگیری امری حساس، دقیق و مملو از ظرایف خاص است و در صورت به‌کارگیری این دقایق و ظرایف، تأثیر فوق‌العاده‌ای در کیفیت محصول به دست آمده شاهد خواهیم بود.
بسته بندی کردن گلاب‌ها
چیدن گل محمدی با مراسم مذهبی خاصی همراه است، مراسمی که از قدیم‌الایام وجود داشته و تا حال نیز ادامه پیدا کرده است، کسانی که گل سرخ محمدی را می‌چینند به محض اینکه نام این گل را می‌شنوند بر محمد (ص) و اهل بیتش صلوات می‌فرستند. بو و عطر گل‌هایی که در ساعات اولیه صبح چیده می‌شوند از عطر گل‌های چیده شده در ساعات بعدی صبح بیشتر است، همچنین گلاب به دست آمده از این گل بوی خاصی دارد.
چیدن گل محمدی
ریختن گلاب‌ها در شیشه‌ها در ظرف‌ها به روش قدیمی
گلاب از حیث درجه خلوص به چند دسته تقسیم می‌شوند:
گلاب سنگین (درجه یک): گلابی است که در ۱۰۰ میلی‌لیتر آن دست‌کم ۳۵ میلی‌گرم اسانس وجود داشته باشد یا حداقل اسانس آن کم‌تر از ۲۵ میلی‌گرم نباشد. به تعبیر محلی گلابی است که از ریختن ۳۰ کیلوگرم گل مرغوب (قمصر) و استحصال ۴۰ لیتر محلول از آن به دست می‌آید که به آن گلاب ۵ منی می‌گویند.
گلاب سبک (درجه دو): گلابی است که در ۱۰۰ میلی‌لیتر آن دست‌کم ۱۵ کیلوگرم گل و استحصال ۴۰ لیتر محلول به دست می‌آید (۲/۵ منی) البته در قمصر بینابین این دو گلاب، گلاب متوسطی تهیه می‌شود که از ریختن ۱۸ کیلوگرم گل و استحصال ۴۰ لیتر محلول به دست می‌آید که به آن گلاب سه منی می‌گویند.
به غیر از موارد مذکور، می‌توان از انواع خاص گلاب با کیفیت‌های مختلفی نیز نام برد که با مقیاسی محدود در قمصر گرفته می‌شود، از آن جمله:
گلاب دو آتشه: چنانچه پس از یکبار تقطیر و گلابگیری دوباره به جای ریختن آب روی گل‌های دیگ، گلاب به دست آمده قبلی را بریزیم؛ یعنی گلاب مجددا با گل تازه تقطیر شود. به گلابی که از این تقطیر به دست آید، گلاب دو آتشه گویند.
گلاب سه آتشه (سه گل): چنانچه عمل گلابگیری را برای بار سوم تکرار کنیم، یعنی گلاب دو آتشه را دوباره با گل تازه تقطیر کنیم؛ به آن گلاب سه آتشه می‌گویند. این دو نوع گلاب بسیار کم تولید می‌شود و از حیث کیفیت و میزان اسانس بی‌نظیر است؛ ادامه این روند منجر به اسانس‌گیری می شود.
گلاب پس آب: در صورتی که بعد از عمل تقطیر دوباره به تفاله‌های دیگ، آب اضافه کنیم و از تفاله‌های گل مجددا تقطیر صورت گیرد، گلاب به دست آمده را که از کیفیت نازلی برخودار است، پس آب گویند.
گلاب زیرعطری: گلابی که با پارچ مخصوص تهیه می‌شود و برای تولید آن به جای گرفتن مثلا ۴۰ لیتر گلاب از ۳۰ کیلوگرم گل، در حقیقت ۷ لیتر گلاب گرفته می‌شود و بیشتر گرفتن عطر آن مطمع نظر است و بعد از آنکه عطر از پارچ خارج شود به آن گلاب زیرعطر یا زیرعطری می‌گویند.
گل محمدی
گلابگیری از آن مراسم ایرانی است که هر بار در آن حضور پیدا می‌کنید روحیه شما را دگرگون می‌کند. این مراسم که شهرتی جهانی دارد هر سال از اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد در کاشان، نیاسر، قمصر و سایر شهرهایی که در آنها گل‌محمدی کشت می‌شود، انجام می‌شود. با گزارش اختصاصی کجارو همراه باشید تا با هم گشتی در باغ‌های گل محمدی بزنیم.
گل‌محمدی که یکی از گل‌های بومی کشورمان است همواره مورد توجه ایرانیان بوده و هست. گلابگیری که از دیرباز در ایران انجام می‌شده، روشی برای تهیه گلاب از گل محمدی است که این روش همچنان به‌عنوان کاربردی‌ترین روش تهیه اسانس در همه جای دنیا و برای تهیه اسانس‌های مختلف استفاده می‌شود. هنگامی که به مزارع گل‌محمدی وارد می‌شوید، گویی عطر خوش این گل‌ها شما را از زمین جدا می‌کند و اردیبهشت و خرداد ماه را برای شما به زمانی مانند یک زنگ تفریح در سال تبدیل می‌کند. با تصاویر اختصاصی کجارو همراه باشید تا با هم گشتی در مزارع گل‌محمدی در قمصر، برزک و روستای ون بزنیم.
در باغ‌های گل محمدی هم میتوانید از زیبایی گل‌ها و هم از عطر خوش آنها لذت ببرید.
قدم زدن در باغ‌های پایتخت گل و گلاب جهان، شهر قمصر بسیار لذت‌بخش است. وسعت این باغها بسیار زیاد است.
اگر در ساعات میانی روز به این باغها سر می‌زنید حتما با خودتان آب ببرید چون در طول روز هوا رو به گرمی می‌رود.
گلاب قمصر از نظر کیفیت و میزان اسانس در سطح بسیار بالایی قرار داشته و شهرت جهانی دارد.
در اینجا امکان این وجود دارد که خودتان هم به چیدن گل بپردازید.
قبل از شروع چیدن گل‌ها با باغبان صحبت کنید و از او اجازه بگیرید. اینجا باغبان‌هایی بسیار مهربان و دوست‌داشتنی دارد که همیشه با روی خوش پذیرای شما هستند.
در هنگام چیدن گل‌ها مراقب دستان خود باشید تا خارهای ریز ساقه گیاه به دست شما آسیب نرساند.
در شهرهایی که گلابگیری انجام می‌شود در این فصل میتوانید گلاب خالص را با راهنمایی باغبان‌ها بخرید.
دستگاه‌های مدرن تولید بطری برای گلاب و عرقی‌جات گیاهی
برای تهیه گلاب دیگ‌ها را روی اجاق‌ها قرار می‌دهند و حدود ۳۰ کیلوگرم (بسته به ظرفیت دیگ) را با حدود ۸۰ لیتر آب به آن اضافه می‌کنند.
سپس درب آن را با سرپوش دیگ می‌بندند و با پوشاننده‌ای به گرفتن روزنه‌های احتمالی آن می‌پردازند تا از هدر رفتن بخار دیگ‌ها جلوگیری کنند. سپس شعله دیگ‌ها را روشن می‌کنند و فرآیند گلابگیری آغاز می‌شود.
این فرآیند حدود ۴ ساعت طول می‌کشد و در پایان بهترین و با کیفیت‌ترین گلاب دنیا را به ارمغان می‌آورد.
اگر هنوز به کاشان و قمصر و سایر شهرهایی که گلابگیری در آنها انجام می‌شود سر نزده‌اید، تا اواسط خرداد ماه فرصت دارید تا به این شهرها مراجعه کنید و ساعاتی را در این باغها بگذرانید تا برای ساعاتی از شهرها و دنیای شلوغ اطراف دور باشید. اگر خاطره و نظری درباره گلابگیری دارید آن را با کجارو و خوانندگان در میان بگذارید.
نمی‌توان نام گلاب مرغوب را شنید و قمصر را به خاطر نیاورد. این شهر همه ساله و به ویژه در ایام گلابگیری که از اواسط اردیبهشتآغاز شده و تا اواخر بهار ادامه دارد، با جامه‌ای رنگین از گل‌های محمدی پذیرای هزاران گردشگر است. با کجارو همراه باشید
اردیبهشت ماه همه جای ایران بوی بهار و طبیعت احساس می‌شود، اما ماجرای قمصر چیز دیگری است. نمی‌توان نام گلاب مرغوب را شنید و قمصر را به خاطر نیاورد. علت این همه تأکید بر گلاب قمصر مرغوبیت فوق‌العاده گل تولیدی قمصر بوده و این به سبب شرایط طبیعی ویژه قمصر است. قمصر، شهری با ارتفاع متوسط ۱۹۰۰ متر از سطح دریا هم چون کمربندی سبز با بازوهای متعدد در امتداد دره‌های کم شیبکوه‌های بخش مرکزی ایران تنیده شده است. این شهر همه ساله و بهویژه در ایام گلابگیری که از اواسط اردیبهشت آغاز شده و تا اواخر بهار ادامه دارد، پذیرای هزاران گردشگر است.
در این ایام تمام شهر پوشیده از درختان زیبا و رنگارنگ همراه با بوی مطبوع و دل‌نشین گلاب و گل‌های محمدی است. در شهر که پر از باغ گل است، امکان دیدن مراسم گلابگیری برای گردشگران مهیاست، مردم قمصر، مردمی مهمان‌دوست و خونگرم وباحوصله‌ای هستند و به گونه‌ای فرایند تهیه گلاب را توضیح می‌دهند که گویی از تکرار این توضیحات خودشان لذت بیشتریمی‌برند تا مخاطب.
به اعتقاد بومیان شهر, آفتاب باعث پژمرده شدن و کم شدن عطر گل‌ها می‌شود به همین علت گل‌ها در ساعات قبل از طلوع آفتاب چیده شده و برای گلابگیری فرستاده می‌شود.
معمولا در کنار هر باغچه و گلستانی یک گارگاه گلابگیری نیز وجود دارد و می‌توان فرایند گلابگیری را از نزدیک مشاهده کرد. مردم شهر قمصر بسیار مهمان‌نواز و دوست‌داشتنی هستند و با کمال میل همه چیز را برای شما توضیح می‌دهند و به شما اجازه ورود بهتمامی گلستان‌ها و کارگاه ها را می‌دهند. کافی است شما چیزی بپرسید یا چیزی بخواهید، با کمال میل به شما کمک می‌کنند و از هیچ کمکی دریغ نمی‌ورزند.
چه در گذشته و چه در امروز بهترین و عالی‌ترین محصول گل و گلاب و طلای معطر با عیار بسیار بالا، محصول آب و خاک این اقلیم است. در کنار این عامل اساسی، روش سنتی گلابگیری قمصر را باید حاصل هنر، ذوق، سلیقه، پشتکار و ابتکار مردم آن دانست. مردمی که با الهام از فرهنگ اراده و سابقه درخشان نظام اجتماعی خویش آن را پرورانیده و توسعه داده‌اند. شگفت‌انگیز است که زیباترین گل‌ها و خوشبوترین گلاب‌های کشور چهار فصل ما از دل کویری چنین خشک بیرون می‌آید. گل محمدی از هر حیث گونه‌ای متعلق به ایران است. در تعیین محدوده مکانی و زمانی ایجاد، توسعه، کشت و گلابگیری در ایران و در گذشته می‌توان گفت: تولید و کاربرد این محصول از زمان‌های دور و قبل از اسلام و در اقصی نقاط کشور رواج داشته است. به نحوی که گل و گیاهان گل‌دار، چه خوراکی و چه دارویی همواره بخش بزرگی از پزشکی بومی ایران بوده است. سنگ‌نگاره‌های ستبر تخت‌جمشید نمادی گویا از فرهنگ نام آشنای مهرورزی و دوست داشتن گل و گیاه بر سینه دارد.
سایر دیدنی‌های قمصر
محلات شهر قمصر به علت جدایی از یکدیگر در طول زمان، تمام عناصر عمومی و اجتماعی لازم را در خود پرورانیده‌اند؛ به نحوی کههر محله دارای مساجد و تکایای بزرگ و منظم، حمام، آب انبار، مدرسه ابتدایی، مراکزتجاری و... است.
غیر از دیدن مراسم گلابگیری و طبیعت زیبای قمصر بازدید از امامزاده پیر داوود، بنایی متعلق به دوره آلبویه با گنبد مخروطی وفیروزه‌ای رنگ، خالی از لطف نیست. در ۵ کیلومتری شمال قمصر و ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرفجلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده است. تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی (۴۸۵-۴۶۵ ه-ق) نسبت داده‌اند. با توجه به شباهت‌های بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرودوجود دارد این نتیجه حاصل می‌شود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب شده و مجددا در دوره صفویه (شاهعباس اول) سد فعلی روی شالوده سد باقی مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده است.
بهترین زمان بازدید از قمصر
ایام گلابگیری از اواسط اردیبهشت آغاز شده و تا اواخر بهار ادامه دارد. بهترین زمان برای حضور در مراسم گلابگیری قمصر ساعات اولیه روز، یعنی زمانی که هنوز آفتاب کاملا گرم نشده است، گل‌هایی که در ساعات پیش از طلوع چیده شده‌اند تازه‌ترند وطبیعتا گلاب بهتری از آنها به دست می‌آید.
مسیر دسترسی به قمصر
قمصر در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شهر کاشان قرار گرفته است. برای رسیدن به قمصر، ابتدا باید مسیر ۲۴۶ کیلومتری تهران -کاشان را از آزادراه تهران - قم پی گرفته و با رسیدن به کاشان، جاده‌ی قمصر را در پیش بگیرید.
اگر ابتکار ندارید و در حال کپی این متن در سایت یا کانال خود هستید
مقتضی است پس از برداشت عکس ها،به سایت کاشانیکا:
بعنوان منبع خبر حتما اشاره نمایید .
