آیا بهره‌برداری از «سرای عامریها» از بخش خصوصی باز پس گرفته میشود
این روزها اخبار فسخ قرارداد واگذاری عمارت مسعودیه تهران و کاروانسرای وکیل کرمان، در صدر اخبار میراث فرهنگی قرارگرفته است. قراردادی که ۵۹ سال، عمارت مسعودیه، خانه عامری‌های کاشان و کاروانسرای وکیل کرمان را در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری «عظام» قرار می‌داد؛ اما فیلمبرداری غیرقانونی و بدون مجوز در یکی از حیاط‌ها این عمارت، پای کارشناسان میراث فرهنگی را به عمارت کشاند و به دنبال آن صحبت از عدم رعایت مفاد قرارداد شد.
بدون شک سال ۱۳۸۹ سالی تلخ برای میراث فرهنگی ایران بود که در میان هیاهوی سیاسی گم شد. سالی که دولت وقت تصمیم به انتقال اداره میراث به شهرهای دیگر داشت و عمارت مسعودیه و دو بنای ارزشمند دیگر بدون کارشناسی اصولی و عجولانه به بخش خصوصی واگذار شد.
در همان سال با قراردادی فی‌مابین صندوق احیاء و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی و شرکت سرمایه‌گذاری عظام، عمارت مسعودیه تهران، خانه‌ی عامری‌های کاشان و کاروانسرای وکیل کرمان به مدت ۵۹ سال در اجاره عظام قرار گرفت که در ابتدا هم خبر ۵۹ ساله بودن این قرارداد گفته نشده بود. بر اساس این قرارداد شرکت عظام متعهد بود درازای حفظ، نگهداری و مرمت این سه بنای ارزشمند، از آنها بهره‌برداری کند.
چنین قراردادهایی در بسیاری از کشورها به کمک میراث فرهنگی ارزشمند می‌آیند و سرمایه‌های بخش خصوصی را به حفاظت از میراث و همچنین صنعت گردشگری هدایت می‌کنند، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان میراث و خبرنگاران این حوزه، قرارداد شرکت عظام در طول این پنج سال به ضرر میراث فرهنگی ایران تمام‌شده است. هرچند در ابتدای امر سید محمد بهشتی، اکبر تقی زاده و عادل فرهنگی سه تن از بزرگان و پیشکسوتان حوزه میراث فرهنگی به‌عنوان مشاورین این شرکت انتخاب‌شده بودند و گمان می‌رفت این آثار به بهترین نحو حفظ و مرمت شوند. گفتنی است مدتی بعد سید محمد بهشتی، از ادامه همکاری با عظام انصراف داد.
در اردیبهشت امسال بهره‌برداران عمارت مسعودیه بدون رعایت نکات ایمنی ساختمان دیوان‌خانه آن را به آزاده اخلاقی، کارگردان، اجاره دادند تا صحنه به توپ بستن مجلس را بازسازی کند. این کار اعتراض صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی را در پی داشت. به گفته محمدرضا پوینده، مدیرعامل صندوق احیاء، در حدود سیصد نفر هنرور به محل دیوان‌خانه و داخل عمارت‌های اصلی رفته بودند که به‌هیچ‌عنوان مرمت و استحکام‌بخشی نشده و با این جمعیت هرلحظه امکان ریزش بنا وجود داشته است.
طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در نشست خبری ۲۲ فروردین امسال پس از تشریح دلیل اختلافات بر سر عمارت مسعودیه، تنها وضعیت خانه عامریها را در میان سه بنای تحت اجاره شرکت عظام، مطلوب خوانده بود. گفتنی است عمارت مسعودیه که با کاربری هتل به عظام اجاره داده‌شده، شرایط تبدیل‌شدن به هتل را ندارد و عدم مرمت عظام و همچنین بهره‌برداری از آن تحت عناوین مختلف، دلایل صندوق احیاء برای فسخ قرارداد و بازپس‌گیری عمارت مسعودیه است.
به گفته محمدرضا پوینده در ۱۸ اردیبهشت نامه فسخ قرارداد عمارت مسعودیه به شرکت عظام ابلاغ‌شده است و مسئولان شرکت بهره‌بردار باید با ارائه‌ی یک گزارش از وضعیت کنونی مسعودیه، در اسرع وقت، عمارت را تحویل صندوق احیا بدهند.
از طرفی شرکت بهره‌بردار می‌گوید این سه پروژه (عمارت مسعودیه، خانه عامریها و کاروانسرای وکیل) باهم هستند، پس باید اگر هم می‌خواهید قرارداد را فسخ کنید، باید هر سه را باهم پس بگیرید. درنتیجه باید هزینه‌ی سرای عامریها و غیره را نیز حساب کنید.
در میان این سه بنا، تنها خانه‌ی عامری‌های کاشان، سال ۱۳۹۳ تحت عنوان بوتیک هتل افتتاح شد.
خانه عامریها در سال ۱۳۷۳ از وراث خریداری شد و یکی از اصلی‌ترین پروژه‌های سازمان میراث فرهنگی در طرح پردیسان بود. در این طرح مقرر شد بناهای ارزشمند پس از مرمت و استحکام‌بخشی، کاربری اقامتی پیدا کنند. در سال ۱۳۸۹ که خانه عامریها به شرکت عظام واگذار شد، بسیاری از مراحل مرمت و استحکام‌بخشی آن به پایان رسیده بود و حتی مدتی پیش از آن خانه عامریها برای بازدید عموم گشایش‌یافته بود. به گفته مهندس دانش فر که مسئولیت دکوراسیون داخلی این پروژه را بر عهده داشت، سرای عامریها با ۱۳ هزار متر زیربنا، ۸ حیاط و ۳۰۰ فضای کاربردی به او و همکارانش سپرده شد و در طی دو سال کار طراحی داخلی آن به پایان رسید.
ناگفته نماند سه حیاط از هفت حیاط این خانه ارزشمند، در فاز اول طرح مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بهره‌برداری از سرای عامریها در ۳ فاز ترسیم شد که در فاز نخست آن با ۱۵ اتاق اقامتی و ظرفیت ۳۲ تخت، چهار سوئیت مجزا و معماری و فضای سنتی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
خانه‌ی عامریها یکی از بزرگ‌ترین خانه‌های سنتی ایران است که ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. قدمت این خانه به دوره زندیه می‌رسد که احتمال می‌رود پس از زلزله دوره زندیه، بر روی بقایایی از خانه‌ای قدیمی‌تر بنا میشود. این خانه را عبدالرزاق خان، حاکم کاشان، به یمن حمایت سپاهیان سهام‌السلطنه عامری در حفظ امنیت کاشان، به او پیشکش می‌کند. ابراهیم خلیل خان عامری، پسر سهام‌السلطنه، خانه را توسعه داده و خانه فعلی را بیشتر به نام او می‌شناسند. این خانه تنها خانه‌ی دارای حمام در کاشان است. همچنین اولین کاغذدیواری وارداتی به ایران را در شاه‌نشین این خانه می‌بینیم که در آن طلا به‌کاررفته و هنوز سالم است.
حال این سؤال مطرح است که در شرایطی که تنها بخش اندکی از این خانه‌ی عظیم مورد بهره‌برداری قرارگرفته و قرارداد شرکت عظام برای عمارت مسعودیه و کاروانسرای وکیل فسخ‌شده، وضعیت خانه‌ی عامریها چگونه خواهد شد؟ آیا مسئولان صندوق احیاء به دنبال پاسخگویی شرکت عظام برای بهره‌برداری از دیگر فازهای سرای عامریها و وضعیت مرمت آن هستند؟ مگر نه آنکه مرمت خانه عامریها انجام‌شده بود و طراحی داخلی آنهم به پایان رسیده است، پس چرا بعد از دو سال هیچ صحبتی از فازهای بعدی سرای عامریها نمی‌شود؟
