«سیلک»، نماد فرهنگ و تمدن ایران
يكشنبه, ۲۵ بهمن ۱۳۹۴، ۰۴:۱۶ ب.ظ
تپه های باستانی سیلک (sialk) که آن را به صورت 'سیالک'،
'سی ارگ' و 'سپید ارگ' هم تلفظ کرده اند، به عنوان نخستین خاستگاه مدنیت و
شهرنشینی در دنیا شناخته شده و معیاری برای سنجش آثار باستانی مکشوفه در جهان
قلمداد می شود.
حدود 90 سال قبل جاری شدن
سیل در کاشان باعث شد، ظروف سفالی تپه های سیلک از دل خاک بیرون بیاید تا دلالان
عتیقه با فروش این اشیا به سودجویان خارجی راه ورود افراد بیگانه را برای چپاول و
غارت فرهنگ و هنر ایرانیان به تپه های سیلک باز کند.
در اوایل سال 1933 میلادی
با مشخص شدن محل کشف سفالینه های سیلک در کاشان، مشاور موزه ملی فرانسه را در
پاریس مصمم کرد در اکتبر همان سال مجوز حفاری این منطقه را از پهلوی بگیرد تا یک
هیات باستان شناس فرانسوی به سرپرستی پروفسور 'رومان گیرشمن' برای کاوش و حفاری
این محوطه باستانی راهی ایران شود.
محوطه باستانی سیلک علاوه
بر داشتن تپه مرکزی در وسط این محوطه، در اطراف آن دو تپه شمالی و جنوبی در فاصله
600 متری از یکدیگر قرار گرفته که محل اکتشاف دو گورستان 'الف' و 'ب' می باشد.
'گورستان الف' قدمتی 3500
ساله دارد و در 200 متری جنوب تپه جنوبی واقع شده و 'گورستان ب' نیز با قدمت سه
هزار ساله در زیر باغ ها و زمین های کشاورزی ضلع غربی تپه مدفون شده است.
گریشمن فرانسوی در کاوش های
خود شش دوره فرهنگی متمایز در محوطه سیلک شناسایی کرد که این دوره ها از 7500 سال
پیش از میلاد آغاز شده بود.
براساس گزارش گریشمن 'دوره
اول' با قدمت 7500 ساله مربوط به قدیمی ترین و نخستین محل برای ساکنان تپه شمالی
بوده است که کلبه های موقت خود را با نی و شاخه های درخت می ساختند و روی آن را با
گل پوشانده و در آن زندگی می کردند، این مردم ظروف سفالی خود را احتمالا در کوره
های ابتدایی می پختند.
'دوره دوم' نقش های هندسی
سطوح سفال ها را با نقوش گیاهی و حیوانی نیز تزیین می کردند، مردمان این دوره به
شکار، کشاورزی و چوپانی می پرداختند و همچنین با یافتن رگه های طبیعی مس و استخراج
این فلز پرکاربرد، آنها را برای ساختن زیورآلات کوچک به کار می بردند.
'دوره سوم' در حدود 6100 سال
قبل از میلاد بوده و مهمترین اتفاق این دوران کوچ مردم سیلک از تپه شمالی و حضور
در تپه جنوبی، استفاده از سفالگری، ذوب مس و بدست آوردن نقره از سنگ معدن و ساخت
اشیا زینتی و زیورآلات از آن به همراه استفاده از مهرهای مسطح در امر تجارت بوده
است.
'دوره چهارم' در حدود 5100
سال قبل از میلاد آغاز و تا حدود 4500 سال قبل ادامه داشته و از آن به نام دوره
آغاز نگارش یا آغاز دوره شهرنشینی یاد می شود، استفاده از مهرهای استوانه ای در
این دوره رایج بوده است.
'دوره پنجم' که تاریخی در
حدود 3200 سال پیش از میلاد دارد، مربوط به مهاجرت افراد جدید به سرزمین سیلک است
که مهمترین فرهنگ اقوام تازه وارد در این تمدن باستانی ساختن ظروف سفالی خاکستری
رنگ بوده و گورستان های اکتشافی در سیلک مربوط به این دوره می باشد.
به عقیده گیرشمن 'دوره ششم'
تپه های جنوبی بین 2800 سال قبل از میلاد متعلق به مردمانی بود که مردگان خود را
در گورستان 'ب' دفن می کردند که وی آنها را مهاجران جدید این تمدن می داند که در
این تپه ها سکونت کرده و باعث مسطح شدن تپه گردیده و در نتیجه معماری دوره پنجم را
از بین برده اند.
از شاخص های دوره ششم کشف
ظروف سفالی است که کاربرد تدفینی داشته و بعضی از این ظروف لوله دار و یا به شکل
حیوانات و پرندگان بوده و سطوح آنها با نقوش هندسی، حیوانی و انسانی تزیین شده است.
با انتشار گزارش کاوش های
گریشمن، سیلک به عنوان مهد و خاستگاه یکی از کهن ترین تمدن های بشری مطرح شد و
توجه بسیاری از دانشمندان و باستان شناسان را به این مکان تاریخی معطوف کرده است.
آثاری که تاکنون از تپه های
سیلک کشف شده بیانگر سیر تحول زندگی بشر و چگونگی رسیدن به شهرنشینی است که اکنون
این اشیا در موزه های 'لوور' فرانسه، موزه ملی ایران، موزه ملی کاشان و موزه ای در
جنب این تپه باستانی در معرض دیدن عموم و علاقمندان قرار گرفته است.
آثار به دست آمده از سیلک
بیانگر این است که چند هزار سال قبل در این تمدن، صنعت ذوب فلزات و ریخته گری وجود
داشت و مردم آن زمان با این حرفه آشنا بودند.
کشف دوک های گلی و سنگی
مربوط به هزاره های دوم و سوم قبل از میلاد در سیلک حاکی از این است که این منطقه
از محل های بسیار قدیمی در صنعت ریسندگی، نخ و بافت پارچه بوده است.
مردم سیلک مردگان خود را به
صورت جمع شده درحالی که سطح بدن آنها را با قشر نازکی از محلول گل اخرا پوشش می
دادند، به همراه هدیه هایی در کف منازل خود دفن می کردند.
تپه های سیلک پس از کاوش
های گریشمن، دوباره فراموش و به مرور زمان تبدیل به زمین های کشاورزی، محل تخلیه
نخاله های ساختمانی، تجمع معتادان و ساخت و سازهای غیرمجاز شد.
در سال 1380 طرح بازنگری
سیلک به مدت پنج سال زیر نظر دکتر 'صادق ملک شهمیرزادی' آغاز شد که ارایه فرضیه
وجود چهارمین 'زیگورات' ایران در این محوطه باستانی از مهمترین دستاوردهای کاوش
های مجدد در سیلک بود.
براساس تحقیقات وی، تپه
سیلک در حقیقت زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی بوده که از گل رس و سفال ساخته
شده است که وی آن را نه تنها اولین 'زیگورات' فلات ایران بلکه نخستین 'زیگورات'
شناسایی شده در پهنه آسیای غربی و ایران با قدمتی سه هزار و 500 ساله معرفی می کند.
متاسفانه در سال های اخیر
ساخت و ساز روی شهر خفته در خاک سیلک شدت گرفته و تجاوز به حریم آن بدون اقدام
پیشگیرانه جدی برای حفاظت از این میراث ملی، باعث ایجاد مانع بزرگی برای ثبت جهانی
این اثر باستانی شده است.
هر چند در سال 88 مصوبه ای
برای آزادسازی حریم این منطقه باستانی تصویب شد، اما هیچ تلاشی برای نجات سیلک
انجام نشد تا اینکه در دولت تدبیر وامید 'کمیته نجات بخشی حریم سیلک' با حضور
مسوولان کشوری و شهرستان کاشان تشکیل شد.
همچنین با تصمیم سازمان
میراث فرهنگی وگردشگری کشور قرار شده در نیمه دوم سالجاری محوطه باستانی سیلک مورد
کاوش مجدد قرار بگیرد تا علاوه بر کشف رازهای نهفته در این مکان، گامی بزرگ در ثبت
جهانی این اثر منحصر بفرد و باستانی برداشته شود.
محوطه باستانی سیلک کاشان
در 24 شهریور 1310 با شماره 38 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
