دوران تمدن سیلک کاشان
محوطه و تپه های سیلک در ضلع جنوبی غربی شهر کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین (خیابان امیر کبیر) واقع شده که شامل دوتپه شمالی و جنوبی (گورستان الف- ب ) به فاصله 600 متری از هم می باشد.گورستان الف با قدمت 3500 ساله در 200 متری جنوب قرار داشت که امروزه بروی آن بلوار امیرالمومنین کشیده شده. گورستان ب نیز با قدمت 3000 ساله در زیرباغ ها و مزارع کشاورزی ضلع غربی تپه قرار گرفته است. وتنها زیگورات سیلک که 15.94 متر از ارتفاع ان باقی مانده است که ازسه طبقه سکوی مطبق و یک پاگرد در جنوب سکوی اول و یک راه بالا رو ساخته شده است.که در بازسازی جدبد بنای زیگورات این راه به شکل پلکان نشان داده شده است.که کهن ترین زیگورات های ایران می باشد و در دوره چهارم در کنار معبد اصلی شهر سیلک بنا شده است.
در سال 1933 با پیدا شدن چند سفال زیبا در پاریس و شناخته شدن محل اکتشاف این ظروف در سیلک کاشان مشاوره موزه ملی فرانسه بر ان شد تا در اکتبر همان سال مجوز حفاری در این منطقه مهم را اخذ کند و هیئت فرانسوی به سرپرستی پرفسور رومن گیرشمن مامور حفاری در سیلک گردید.این هیئت باستان شناسی طی سه سال (1933-1934-1937) تپه ها را مورد کاوش قرار دادند و بلافاصله در سال 1938 تحقیقات خود را در دو جلد تحت عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی در پاریس منتشر نموداند.بعد از گذشت 70 سال از کاوش های انجام شده توسط هیئت فرانسوی طرح بازنگری به سرپرستی دکتر صادق ملک شهمیرزادی در طی سالهای 1380تا 1385 در دو تپه شمالی و جنوبی انجام گرفت که تحقیقات انجام شده در مسیر انتشار است.
نتایج به دست آمده از کاوش ها بر روی تپه های سیلک تمدن ان را به شش دوره فرهنگی متمایز تقسیم می کند که عبارتند از:
دوره اول و دوم:
این دوره مربوط به قدیمی ترین و یا اولین ساکنان تپه شمالی است که حدود هفت هزارسال پیش شکل گرفته بود.بر اساس گزارش گیرشمن ساکنان اولیه در کلبه های موقت که آنها را با نی و شاخه می ساختند و روی ان را با گل می پوشاندند زندگی می کردند. سپس خانه ها را با دیوار های چینه ای و در دوره دوم با خشتهای ساخته و شکل داده دست خویشتن می ساختند. مردم ساکنمردم ساکن تپه های شمالی ظروف سفالی خود رااحتمالا در گورهای ابتدای می پختند. در دوره دوم اول بر نقشهای هندسی سطوح سفالها را با نقوش گیاهی وحیوانی نیز تزیین می کردند. مردمان این دوره به شکار کشاورزی وشبانی می پرداختن و همچنین با یافتن رگهای طبیعی مس و ستخراج انها را برای ساختن زیور الات کوچک بکار می بردند. مردم سیلک مردگان خود را بصورت جمع شده در حالی که سطح بدن انها را با قشر نازکی از محلول گل اخرا پوشش می دادن به همراه هدیه های به زیر کف منازل خود دفن می کردند
دوره سوم :
در حدود 6100سال پیش ساکنان تپه های شمالی محل سکونت خود را ترک کرده واحتمالا عده ای از انها در فاصله حدود 600متری جنوب تپه های شمالی ساکن شدن(تپه جنوبی نام دارد).در این دوره خانه ها با خشتهای مستطیل شکل ساخته می شد و فرهنگ دفن مردگان به صورت دوره قبل بوده .در اواسط دوره سوم مردم از چرخهای سفال گری سود می جوستن و سفالها کوره های مخصوص که حرارت انها قابل کنترل بود پخته می شدو در تزیین انها علاوه بر نوقش قبلی از نقوش انسانی نیز استفاده می شد. تحقیقاهای گیاه شناسی نمایان گر ان است که کاشان در این دوره دارای اب وهوای معتدل بوده است. در این دوره صنعت گران سیلک روش استخراج نقره از سنگ معدن را فراگرفته و اشیاء زینتی و زیورالات را از نقره می ساختن . یکی از مهمترین پدیدهای فرهنگی اواخر دوره سوم استفاده از مهر های مسطح است .
دوره چهارم:
این دوره که از حدود 5000سال قبل اغاز شده وتا حدود 4500سال ادامه داشته به نام دوره اغاز نگارش یا اغاز دوره شهر نشینی یاد می شود. مهمترین تحول فرهنگی این دوره پیراپش خط و نگارش به صورت اولیه دانست.در این دوره از مهرهای استوانه یا سیلندری که منقوش به اشکال حیوانی یا هندسی بود استفاده می شود.که نمایان گر پیشرفت تجاری وبازرگانی در ان دوره بوده است به علت شرایط مساعد زندگی رشد جمعیت روند افزایشی به خود گرفت.
دوره ینجم :
این دوره که تاریخی در حدود 3200سال پیش دارد . مربوط به مهاجرت مهاجریم جدید به سیلک است . مهمترین فرهنگ این اقوام ساخته ظروف سفالی خاکستری رنگ است. معماری این مهاجران به روی بقایای ساختمانهای دوره قبل ساخته شد.فرهنگ خاک سپاری مردگاه دگرگون شد و این دوره اغاز استفاده از گورستانهای مجزا بود . گورستان مردم(گورستان الف) این دوره در 200متری جنوب تپه های جنوبی قرار داشت که امروزه به کلی تخریب شد است وتنها 15 قبر از مجموع این گورستان توسط کاوش گران فرانسوی مورد کاوش قرار گرفته و همچنین همچنان به دلیل اعتقاد به زندگی بعد از مرگ در کنار مردگان خود اشیاء سفالی ابزار اهنی و مهر و...قرار می دادن .
دوره ششم:
در تپه های جنوبی که بین سالهای 2800و2900سال متعلق به مردمانی بود که مردگان خود را در گورستان 250متری غرب تپه جنوبی (گورستان ب) دفن می کردن . به عقید گیرشمن انها مهاجران جدید بودن که در تپه های جنوبی ساکن شدند. در این دوره سطح کل تپه مسطح شد ودر نتیجه معماری دوره ینجم به طور کل از بین رفته. در این دوره فرهنگ خاکسپاری کمی دگرگون شد و علاوه بر عمال قبلی چاله گورها را به شکل تپه در می اوردن و برخی از این گورها با سنگهای تراش خورده و یا اجرهای بزرگ پوشانده می شود که احتمالا نمایانگر منزلت مردگان بوده است . مجموع 200قبر از این دوره توسط هئیت فرانسوی مورده کاوش قرار گرفته است. از شاخسهای دوره ششم ظروف سفلی است که کاربرده تدفینی داشته اند بعضی از این ظروف لوله دار و یا شکل حیوانات وپرندگان هستن. سطوع انها با نقوش هندسی،حیوانی و انسانی تزئین شده است.
دربیست و چهارم شهریور سال 1310 تپه های سیلک کاشان در فهرست آثار ملی ایران با شماره 38 به ثبت رسید . ناحیه سیلک (فتح یا و سکون لام در رایج ترین تلفظ) به عنوان یکی از قدیمی ترین مراکز سکنای بشر ماقبل تاریخ در ایران شناخته شده است. تا پیش از آغاز کاوش های علمی، کسی به ارزش باستانی و اهمیت تاریخی آن پی نبرده بود.
در سال 1311 هجری خورشیدی،
هیاتی فرانسوی به سرپرستی دکتر گریشمن از طرف موزه لوور فرانسه، در این تپه ها به
عملیات اکتشافی پرداختند و بعد از کندن کانال ها و گمانه های حفاری، نمونه ها و
اشیای نفیس و نوید بخشی به دست آوردند که موجب شد تا سال 1316 خورشیدی، متناوبا
این کاوش ها ادامه یابد. این منطقه مسکونی در جوار بقایای دریای تتیس (دریای عظیمی
که تمام فلات مرکزی ایران و افغانستان را در برگرفته بوده) قرار گرفته و شاید با
خشک شدن آرام دریا و پدید آمدن خشکی های حاصلخیز، انسان هایی را که احتمالا در
ارتفاعات زندگی می کرده اند، به سمت خود کشانده است. منطقه ای بسیار کهن با قدمتی
در حدود 7000 سال!
سیلک شامل دو تپه شمالی و
جنوبی، به فاصله 600 متری از یکدیگر و در قبرستان الف و ب می باشد. قبرستان الف با
قدمت 3500 ساله در 200 متری جنوب تپه جنوبی قرار داشت که امروزه بر روی آن بلوار
24 متری امیرالمومنین کشیده شده و قبرستان ب نیز با قدمت 3000 ساله در زیر باغ ها
و زمین های کشاورزی ضلع غربی تپه قرار گرفته است! .
چگونگی کشف تپه ها:
پیدا شدن چند ظرف کم نظیر
در اوایل سال 1933 در پاریس و شناخته شدن محل اکتشاف این ظروف که در سیلک کاشان
بود، توجه باستان شناسان خارجی را به این محل معطوف داشت. نهایتا"
مشاور موزه ملی فرانسه در اکتبر همان سال (1933 میلادی) مجوز حفاری در این نقطه را
به دست آورده و هیئتی را که از طرف ایشان در ایران (شمال لرستان) مشغول حفاری بود
مأمور نمود تا در سیلک کاشان به انجام حفاری بپردازد.
این هیئت به سرپرستی رومن
گیرشمن از نوامبر سال 1933 تا ژانویه 1938 با انجام سه فصل حفاری و کاوش در سیلک
به ارزشهای والای این ناحیه پی برده و به نتایج قابل توجهی رسیدند. گزارش جامع این
حفریات و تحقیقات در سال 1938 میلادی به صورت دو جلد کتاب به زبان فرانسه در پاریس
منتشر شد. با انتشار این گزارش سیلک کاشان به عنوان مهد و خاستگاه یکی از کهن ترین
تمدنهای بشری مطرح و نگاهها را به خود متوجه ساخت.این گزارشات امروزه به صورت یک
منبع و مرجع اطلاعاتی راجع به فلات مرکزی ایران می باشدکه مورد استفاده محققین و
باستان شناسان ایرانی و خارجی است.
گیرشمن پس از انجام کاوش
هایش چنین نتیجه گرفت که در محوطه سیلک،شش دوره فرهنگی متمایز را می توان مشخص کرد
که از 7500 سال پیش آغاز شده و تا هزارۀ اول قبل از میلاد ادامه داشته است.
نکته 1 : جهت بدست آوردن اطلاعات
تخصصی و فنی در مورد کشفیات صورت گرفته در سیلک می توانید از این منبع استفاده کنید .
نکته 2 : اشیا و خاصه سفالینه های
بدست آمده از سیلک را می توان در موزه های مشهور جهان و ایران مشاهده نمود .
همچنین گنجینه ای از اشیای طلایی سیلک در اختیار یک مجموعه دار ژاپنی می باشد .
با تمام ویژگی های منحصر به
فرد سیلک، افراد زیادی به دیدن تپه نمی روند چرا که در نگاه ابتدایی یک تپه خاکی
جاذبه برای دیدن، آن هم در گرمای شهر کاشان ندارد ولی با کمی توجه به قدمت و شناخت
تاریخ، آنوقت این تپه دالانی برای ورود به دنیایی دیگر محسوب خواهد شد و این،
وسوسه دیدار از آن را برخواهد انگیخت.
این تپه در مغرب مسیر
کاشان- فین و در مجاورت جاده قرار دارد. سیلک در حال حاضر مشتمل بریک تپه شمالی و
یک تپه جنوبی است که به فاصله 500 متر از یکدیگر قرار دارند.در جلو این تپه ها
گورستان هایی از انسان های ما قبل تاریخ وجود دارد. این تپه ها برای افراد عادی جذابیت
فراوانی ندارد. به غیر از قسمت کوچکی از دیوارهای خشتی و چند ابزار و اسکلت به
نمایش گذاشته شده، تنها تپه های خشک و بی آب و علف دیده می شود که احتمالا توجه
افراد عادی را جلب نخواهد کرد.
تپه های سیلک پس از کاوش
های گیریشمن بدست فراموشی سپرده شد و به مرور زمان تبدیل به محل تخلیه نخاله های
ساختمانی و تجمع معتادان شد تا اینکه در سال 1380 طرح بازنگری سیلک به مدت 5 سال و
زیر نظر دکتر صادق ملک شهمیرزادی آغاز شد . تلاشهای دکتر ملک شهمیرزادی و انتشار
نتایج طرح به صورت پنج جلد کتاب موجب شد تا بار دیگر نگاهها به سوی سیلک جلب شود .
این کتابها که با عناوینی چون نقره کاران سیلک ، سفالکاران سیلک ، شکارگران سیلک ،
نساجان سیلک و زیگورات سیلک منتشر شدند ابعاد تازه ای از تمدن ساکنان سیلک را به
محققین و باستان شناسان معرفی نمود . ارائه فرضیه زیگورات بودن تپه ها از سوی جناب
دکتر نیز عامل مهمی در افزودن اهمیت سیلک شد .
زیگورات چیست؟
زیگورات معماری مذهبی ویژه
شهرهای عمده بین النهرین(عراق کنونی) و ایران بوده است که بصورت برج مطبق هرمی شکل
بنا میشد. ساخت زیگوراتها از 4200 تا 2500 سال پیش متداول بوده است .
زیگورات بنای خشتی تو پر فاقد
فضاهای داخلی است که سطح خارجی آن دارای پوششی از آجر است. ابعاد قاعده
زیگوراتهامربع و یا مستطیل و اندازه آنها بین 50 در50 یا 40 در 50 متر
متغیر است. از نظر موقعیت جغرافیایی تا قبل از کشف زیگورات سیلک بین
سومر بابل آشور و جنوب غربی ایران توزیع شده اند.برای نخستین بار در
فلات مرکزی ایران نیز از بقایای زیگوراتی در سیلک کاشان خاک برداری شده است.
تاکنون هیچ یک از زیگوراتهای شناسایی شده بطور سالم و کامل باقی نمانده است و لذا
ارتفاع اصلی آنها مشخص نشده است. دست رسی به فوقانی ترین طبقه زیگورات بوسیله پله
کان و یا راه شیب دار صورت می گرفت. فضاهای اطراف زیگورات ها را با درختکاری و یا
مرغ فضاسازی میکردند.
از 32 زیگوراتی که تاکنون
در ایران و عراق بر اساس متون تاریخی (11) و بر اساس کشفیات باستان شناسی (21)
شناسایی شده اند 5 زیگورات در ایران و 27 زیگورات در عراق قرار دارند که زیگورات
سیلک کهن ترین آنهاست.
.
برگرفته از:
آنوبانینی "سایت جامع گردشگری ایران"
