کاشان نخستین مدنیت در جهان
۵٬۵۰۰ سال پیش از میلاد یکی از قدیمی ترین سکونت‌گاه در تپه سیلک در داخل کاشان پدید آمد. کاشان شهری تاریخی است که مرکز شهرستان و فرمانداری ویژهٔ کاشان است که بخشی از استان اصفهان محسوب می شود. این شهر در مرکزایران در ۲۲۰ کیلومتری جنوب پایتخت و ۲۰۰ کیلومتری مرکز استان واقع است.[۳]
در حدود ۵٬۵۰۰ سال پیش از میلاد یکی از قدیمی ترین سکونت‌گاه در تپه سیلک در داخل کاشان پدید آمد.[۴]
همچنین در جدیدترین اکتشافات انجام شده و با توجه به یافته های حاصل از بررسی منطقه جنوبی کاشان در محدوده سفیدآب ،توسط فریدون بیگلری باستان شناس و محقق دوره پارینه سنگی ، آثار قابل توجهی از ابزارهای سنگی مربوط به دوره فرا پارینه سنگی با حدود ۱۵٬۰۰۰ سال قدمت به دست آمد که در زمینه تاریخ حضور انسان در منطقه کاشان مبحث جدیدی را مطرح می کند.( بنابراین تاریخ این شهر کهن تا ۱۵٬۰۰۰ سال تخمین زده شد)[۵]
ریشه‌شناسی[ویرایش]
در مورد ریشه نام شهر کاشان مانند بسیاری از نام‌های دیگر اختلاف نظر وجود دارد. گروهی کاشان را برگرفته از «کی آشیان» به معنای جایگاه حاکمان می‌دانند و گروهی دیگر لغت کاشان را به معنی خانه‌های تابستانی که با چوب و نی ساخته می‌شوند، دانسته‌اند. بر اساس نظر دیگری کاشان تحریف‌شدهٔ «کاسیان» و به معنای محل اسکان اقوام کاسی بوده است. در گفته‌های دیگر ساخت کاشی مرغوب در این منطقه را دلیل نام‌گذاری شهر به نام کاشیان می‌دانند که به کاشان تحریف شده است.[۶]
تاریخ[ویرایش]
در اوایل دورهٔ اسلامی متون جغرافیایی از کاشان به عنوان شهری کوچک یاد کرده‌اند، بعدتر توسعه در فلات ایران و موقعیت مرکزی کاشان و قرار داشتنش در مسیر ارتباطات، این شهر را به مرکز مهم صنعتی بدل ساخت، از این به بعد بیشتر به عنوان شهری در اندازه متوسط و البته موفق از کاشان یاد شده است. در حمله مغول شهر ویران می‌شود و کمی بعدش دوباره بازسازی می‌شود. در دورهٔ صفویه کاشان مورد توجه بوده‌است و پادشاهان غالباً در آن سکنا می‌گزیدند و از این شهر به عنوان مرکزی تجاری بزرگ و ثروتمند یاد شده‌است. علی رقم آشوب‌های پس از صفویه و زلزله بزرگی که در دوره کریم خان زند در کاشان می‌آید این موقعیت تا حدودی حفظ می‌شود اما آشوب‌های اواخر دوره قاجار و ناتوانی در رقابت بانساجی اروپا موجب زوال شدید شهر می‌شود.[۷]
جغرافیا[ویرایش]
مکان‌نگاری[ویرایش]
شهر کاشان در شمال استان اصفهان و در میان کوههای کرکس و کویر مرکزی ایران واقع شده‌است، جایی که از لحاظ پوشش گیاهی بیشتر فقیر است و در آن بوتهها و درخچهها کم و بیش یافت می‌شوند.[۸]
اقلیم[ویرایش]
طبق سیستم کوپن در تقسیم‌بندی اقلیمی، اقلیم کاشان از نوع BWhsa است و آب و هوای گرم و بیابانی دارد، در این فرمول B خشک بودن را نشان می‌دهد، W نشان دهنده شدت خشکی است که درآن مقدار باران سالانه (۱۳٫۵) کمتر از میزان متوسط دمای سالانه به سانتی گراد (۱۹٫۷) است. h نشان نشان دهنده این است که متوسط دمای سالانه بیش از ۱۸ درجه سانتیگراد است، s علامت بارش باران در فصول سرد سال یا زمستان است و a می‌گوید که دمای گرم‌ترین ماه سال از ۲۲ درجه سانتیگراد بیشتر است. بر پایه روش تقسیم‌بندی اقلیمی دومارتون که بر پایه ضریب خشکی است و دو عامل مهم دما و باران را مد نظر دارد، چون ضریب خشکی کاشان ۴٫۵ است بر اساس ضریب دومارتن، کاشان دارای آب و هوای خشک است.[۹]
|
میانگین دما و بارش برای آب و هوای کاشان
منبع: weather.ir
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مناطق[ویرایش]
در سال ۱۳۸۷ پس از مصوبه تأسیس مناطق شهرداری‌ها توسط وزارت کشور، مناطق دوگانه شهرداری کاشان تشکیل شد .
معماری[ویرایش]
- شهرسازی
کاشان همانند دیگر شهرهای قدیمی ایران معماری سنتی شهری‌اش را تا اوایل قرن بیستم حفظ کرده بود، این چینش سنتی که در دوره‌های سلجوقی وصفوی شکل گرفته بود و تا دوران قاجار ادامه یافته بود، در دورهٔ پهلوی و به ویژه نیمه دوم قرن بیستم به شدت تغییر یافت.[۱۰]
شهر قدیمی کاشان را دیواری بلند محصور می‌کرده و رفت‌وآمد به درون شهر توسط چند دروازه صورت می‌گرفته. فضای درون شهر مانند دیگر شهرهای دوران میانهٔ اسلامی به چهار قسمت ارگ، مدارس، بازار و محلات تقسیم می‌شده. قلعه جلالی (ارگ حکومتی کاشان) که در زمان سلطان ملکشاه سلجوقیساخته شده بود، در طول قرن هجده و نوزده میلادی از میان رفته در حالی که برج‌ها، دروازه‌ها و دیواره‌های شهر در سراسر قرن نوزدهم باقی‌مانده بودند.
بازار کاشان در مرکز این شهر واقع شده است و دیگر فضاهای شهری در دو طرف آن قرار گرفته‌اند، این بازار در دوره صفویه رونق فراوانی داشته‌است که البته در دوره قاجار میزان قابل ملاحظه‌ای از آن رونق کاسته شده. افزوده‌های جدیدتر بازار شامل تیمچه امین‌الدوله، دو مدرسه و یک مسجد است.
با ظهور خودرو و ساخت خیابان‌ها، تا به حال کاشان بدون توجه لازم به عناصر تاریخی و شیوه زندگی بومی‌اش رو به گسترش بوده است. گسترش رابطه با تهران سبب ویران کردن قسمت شمال غربی دیوار شهر در ۱۹۲۰ شد. ساخت چند کارخانه و بانک، کاشان را به شهر تاریخی فینوصل کرد. در سال‌های ۱۹۳۵-۱۹۴۵ سیاست دولت مرکزی در ساخت راه ماشین‌رو بین تهران و کاشان سبب توسعهٔ شهر در طول دو راه فین و تهران شد. با رسیدن راه آهن به کاشان ایستگاهی در شرق شهر ساخته شد و روستاهای یحیی‌آباد و جمال‌آباد بخشی از شهر شدند.
در دهه بعدی نخستین میدان ماشین‌رو کاشان که پارکی نیز درون خود داشت ساخته شد، همچنین چند روستای دیگر، بخشی از کاشان بزرگ شدند، بانک‌ها و کارخانه‌های جدیدی ساخته شد و خیابان بزرگی بین بخش قدیمی و جدید شهر ساخته شد. در هفتاد سال گذشته (۱۹۴۰-۲۰۱۰)، شهرک‌های بسیاری در کنار راه‌ها و خارج شهر پدید آمده‌اند، به همان سرعتی که دور شهر قدیمی را قبلاً پر کرده بودند.[۱۱]
- بناها و خانه‌های تاریخی
از بناهای تاریخی مهم کاشان که هنوز استوار مانده‌اند یا آثارشان پابرجاست می‌توان به مناره زین الدین،آرامگاه سلطان عطابخش،مسجد عمادی (مسجد میرعماد)، مسجد جامع، مدرسه سلطانی، مسجد آقابزرگ، قلعه جلالی، حمام سلطان امیراحمد و کاروان سرای امین الدوله اشاره کرد، در همه این بناها ویژگی‌های معماری مشابه دیده می‌شود، جز مناره زین الدین که در این زمینه یکتا است.[۱۲]
کاشان حداقل نوزده عمارت تاریخی دارد که به خوبی محفوظ مانده‌اند. این عمارت‌ها عناصر عمومی خانه‌های سنتی کاشان را دارا می‌باشند، اما نسبت به آنها دارای فضاهای بزرگتر، معماری ماهرانه تر و عناصر مجلل تری هستند. از معروف ترین این عمارت‌ها می‌توان به خانه بروجردی‌ها، خانه بنی کاظمی و خانه مرتضوی اشاره کرد.[۱۳]
پارک‌ها و فضای سبز[ویرایش]
به گفته شهردار کاشان سرانه فضای سبز در این شهر در منطقه ۱ شهرداری کاشان برای هر شهروند ۲۲ متر مربع است، این میزان در منطقه ۲ شهرداری کاشان برای هر شهروند ۵/۲۲ متر مربع بیان شده‌است.،[۱۴] در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۰ فاز اول پارک جوان به عنوان سی و هفتمین پارک کاشان افتتاح شد[۱۵] از دیگر پارک‌های کاشان می‌توان به ناژون، ملافتح الله، شهید قدیرزاده، شهید حسن‌زاده، کودک، شهید کریمی، انقلاب، آیت‌الله مدنی، شهیدان ترنجی و پارک نرگس نام برد.[۱۶]
باغ فین از معروف ترین فضاهای سبز کاشان است و از مهمترین نمونه‌های باغ‌های ایرانی است که هنوز زنده و پابرجاست، وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده‌است.[۱۷] این باغ در مقایسه با بسیاری از باغ‌های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می‌شود.[۱۸] این مجموعه که در کنار میدان نقش‌جهان و کاخ چهلستون، بیشترین بازدید کننده و گردشگر استان اصفهان را به سوی خود جلب می‌نماید،[۱۹] در سال ۱۹۳۵ میلادی درفهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۲۰] همچنین کار ثبت جهانی این اثر که از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شده بود، چندین سال به طول انجامید و سرانجام در زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به انجام رسید.[۲۱] برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل‌بویه می‌رسانند،[۲۲] در حالی که ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه عباس بزرگ نسبت داده شده[۲۳] میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث‌الدین جمشید کاشانی می‌داند و[۲۴] منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی می‌کنند.[۲۵] باغ فین همان جایی است که به دستور ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم معروف ایران امیرکبیر را در حمام آن بهقتل رساندند.[۲۶] از مهمترین گیاهان این باغ، ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار است[۲۷] که اغلب بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند.[۲۸]
جمعیت‌شناسی[ویرایش]
جمعیت کاشان بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ برابر با ۲۹۳،۸۰۶ نفر بوده‌است،[۲۹] این شهر حدود ۹۰% جمعیتشهرستان کاشان را در خود جای داده است.[۳۰]
زبان[ویرایش]
مردم کاشان به لهجه کاشانی از زبان فارسی تکلم می‌کنند، این لهجه مانند بسیاری از لهجه‌های فارسی دارای ویژگی‌های آوایی‌ای است که برخی از آنها خاص این منطقه‌است. این ویژگی‌ها در لهجهٔ کاشانی به‌طور عمده حاصل عملکرد فرایندهایی مانند هماهنگی مصوت‌ها، همگونی صامت‌ها، حذف‌ها و غیره‌است که، هرچند بعضی از آنها در سایر گونه‌های فارسی نیز قابل مشاهده‌است، نوع و میزان وقوع آنها، لهجهٔ کاشانی را از سایر لهجه‌های فارسی به نوعی متمایز کرده‌است.[۳۱] در گذشته کلیمیان ساکن کاشان که امروزه بیشترشان به آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند به گویشی از زبان‌های مرکزی ایران که به گویش یهودیان کاشان معروف است تکلم می‌کرده‌اند این گویش به زبان راجی که در روستاهای اطراف کاشان تکلم می‌شود شباهت داشته‌است.[۳۲]
دین[ویرایش]
منابع اسلامی، از قدیمی ترینشان، همواره از کاشان در کنار قم به عنوان شهری شیعه مذهب یاد کرده‌اند.[۳۳]
- یهودیان کاشان
کاشان سکونت گاه جامعه‌ای مهم از یهودیان و مرکز فرهنگی برای ایشان بوده‌است که سابقه‌اش حداقل به دوره صفویه باز می‌گردد. با اینکه گویش یهودیان حضوری دیرین را در این سرزمین نشان می‌دهد، اما منابع میانه هیچ اشاره‌ای به وجود جامعه‌ای یهودی در کاشان نکرده‌اند و احتمال می‌رود که ایشان ساکنان روستاهای اطراف کاشان بوده‌اند. مهاجرت یهودیان به کاشان در دوره صفویه به خاطر رونق تجارت ابریشم افزایش یافت و جامعه یهودی تا اوایل قرن نوزدهم که به گفته خودشان مجبور به اسلام آوردن شدند در آن حضور داشتند. بنا به کتاب آنوسی اثر بابای بن لطف در ۱۶۵۶ میلادی یهودیان کاشان به اجبار مسلمان شدند، هفت سال بعد پس از مداخله و کمک فقیه شیعه ملا محسن فیض کاشانی یهودیان توانستند پس از پرداخت جزیه این سال‌ها دوباره به آیین خویش بازگردند، عده نیز بر اسلام باقی‌ماندند که به جدیدالسلام‌ها معروف شدند.[۳۴]
فرهنگ[ویرایش]
اقتصاد[ویرایش]
اقتصاد کاشان از دیر باز بر روی صنعت کشاورزی و تولید محصولاتی چون پنبه، پیاز، غلات، صیفی جات و انواع میوه ها و گیاهان دارویی، گلابگیری و تهیـه عرقی جات سنتی و صنایع دستی مانند مسگری، کاشیگری، ابریشم بافی، مخمل بافی، شعر بافی، گلیم باقی، زیلو بافی، زری بافی و قالیبافـی تکیـه داشتـه است. در اراضی کشاورزی منطقه کاشان و حومه انواع درختان میوه می روید. قسمت عمده زمینهای ایـن منطقـه زیـر کشـت پنبـه و غلـه اسـت. همچنیـن گوجه درختی، سیب درختی، انگور، سبزی کاری و صیفی کاری، چغندر، هویج و شلغم از دیگر محصولات کاشان است. افزون بر آن پرورش گل در قمصـر، هندوانه و طالبی در آران و بیدگل و کشت سیب زمینس در حومه رونق خوبـی دارد و انـار فیـن و راونـد و عطـر و گـلاب قمصـر شهـرت ویـژه ای دارد. در کاشان معادنی مانند مس، آهن، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام، سنگهای مرمر و تراورتن وجود دارد ه بعضی از آنها دست نخورده باقی‌مانده اسـت. صنعت فرش دستباف کاشان در اباد، طرحنه ، نقش ها و رنگهای زیبا و دلفریب، روزگاری طولانی زبانـزد و نقـل محـافـل هنـری، اقتصـادی، نمـایشگـاهـی و علمی بوده است. افسوس که با روی کار آمدن فناوری های ماشینی این صنعت و حرفه با ارزش به همراه حرفه های جانبی آنـدر حـال رکـود و فـرامـوشـی است. کاشان در زمره اولین شهرهای ایران است و صنایع کارخانه ای را در خود جای داده است. اولین کارخانه در سال ١٣١٣ به نام کارخانه ریسندگـی پایه گذاری شد و پس از آن ارخانه های دیگری مانند حریر و مخمل(١٣٣٨)، تارو پود (١٣٣٤)، کرک (١٣٤٥)، پشم (١٣٤٨) و قـالـی راونـد (١٣٥٠) به کار افتاد. امروزه کاشان با دارا بودن ده ها کرخانه فرش ماشینی و صنایعی همچون چینی و ملامین سازی، کاشی سازی، ریسندگی و ابزار آلات صنعتـی تبدیل به یکی از قطبهای صنعتی کشور شده است.
مشکلات شهری[ویرایش]
کمبود آب شرب[ویرایش]
آموزش[ویرایش]
اقتصاد[ویرایش]
اقتصاد کاشان از دیر باز بر روی صنعت کشاورزی و تولید محصولاتی چون پنبه، پیاز، غلات، صیفی جات و انواع میوه ها و گیاهان دارویی، گلابگیری و تهیـه عرقی جات سنتی و صنایع دستی مانند مسگری، کاشیگری، ابریشم بافی، مخمل بافی، شعر بافی، گلیم باقی، زیلو بافی، زری بافی و قالیبافـی تکیـه داشتـه است. در اراضی کشاورزی منطقه کاشان و حومه انواع درختان میوه می روید. قسمت عمده زمینهای ایـن منطقـه زیـر کشـت پنبـه و غلـه اسـت. همچنیـن گوجه درختی، سیب درختی، انگور، سبزی کاری و صیفی کاری، چغندر، هویج و شلغم از دیگر محصولات کاشان است. افزون بر آن پرورش گل در قمصـر، هندوانه و طالبی در آران و بیدگل و کشت سیب زمینس در حومه رونق خوبـی دارد و انـار فیـن و راونـد و عطـر و گـلاب قمصـر شهـرت ویـژه ای دارد. در کاشان معادنی مانند مس، آهن، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام، سنگهای مرمر و تراورتن وجود دارد ه بعضی از آنها دست نخورده باقی‌مانده اسـت. صنعت فرش دستباف کاشان در اباد، طرحنه ، نقش ها و رنگهای زیبا و دلفریب، روزگاری طولانی زبانـزد و نقـل محـافـل هنـری، اقتصـادی، نمـایشگـاهـی و علمی بوده است. افسوس که با روی کار آمدن فناوری های ماشینی این صنعت و حرفه با ارزش به همراه حرفه های جانبی آنـدر حـال رکـود و فـرامـوشـی است. کاشان در زمره اولین شهرهای ایران است و صنایع کارخانه ای را در خود جای داده است. اولین کارخانه در سال ١٣١٣ به نام کارخانه ریسندگـی پایه گذاری شد و پس از آن ارخانه های دیگری مانند حریر و مخمل(١٣٣٨)، تارو پود (١٣٣٤)، کرک (١٣٤٥)، پشم (١٣٤٨) و قـالـی راونـد (١٣٥٠) به کار افتاد. امروزه کاشان با دارا بودن ده ها کرخانه فرش ماشینی و صنایعی همچون چینی و ملامین سازی، کاشی سازی، ریسندگی و ابزار آلات صنعتـی تبدیل به یکی از قطبهای صنعتی کشور شده است.
ترابری[ویرایش]
فرودگاه[ویرایش]
شهر کاشان دارای یک فرودگاه داخلی غیر فعال است که دو دهه از افتتاح آن می‌گذرد. هم اکنون سازمان هواپیمایی کشوری در حال آماده‌سازی محیط موجود در فرودگاه برای برقراری پرواز از این فرودگاه است.[۳۵] گفتنی است بدیل مجاورت با سایت هسته ای نطنز این منطقه پرواز ممنوع می باشد.
راه آهن[ویرایش]
کاشان به وسیله ایستگاه مرکزی راه آهن کاشان به شبکه ریلی کشور متصل می باشد.
اتوبوس[ویرایش]
شرکت واحد اتوبوسرانی کاشان و حومه در سال ۱۳۷۰ خورشیدی تاسیس شد. هم اکنون ۱۵۹ دستگاه اتوبوس ملکی و ۳۵ دستگاه اتوبوس بخش خصوصی در ۱۴ خط در حال سرویس دهی در شهر می‌باشند. همچنین ۵۳۰ دستگاه مینی بوس نیز تحت نطارت این شرکت کار جابجایی مسافران حومه را بر عهده دارند.[۳۶]
ره‌آوردها[ویرایش]
غذاهای سنتی[ویرایش]
از جمله غذاهای سنتی کاشان می‌توان به گوشت لوبیا، شفته(قیمه ریزه)، کوفته چغندر و گوشت کلم اشاره کرد.
شیرینی‌ها[ویرایش]
کلوچه و پشمک ، باقلوا کاشان ، سوهان میرزا حسینی ، حلوا ارده ، ارده شیره ،نقل بیدمشکی ،حاجی بادامی و جوزقند
عرقیات[ویرایش]
عرق نعناع، عرق گل محمدی (گلاب)، عرق بیدمشک، عرق دارچین و نظایر آن.
خشکبار[ویرایش]
انواع میوه خشک مثل انجیر، هلو و سیب.
صنایع دستی[ویرایش]
از صنایع دستی کاشان می‌توان به کاشی کاری، سفال‌گری، اصول اربعه معماری و گنبدسازی (گوشه سازی، رسم بندی، مقرنس و گره سازی)، گچ بری، آجرکاری، گره چینی، قالی بافی، نقشه کشی قالی، شعربافی، زری بافی،مخمل بافی، زیلوبافی، گیوه بافی، رفوگری، رنگرزی، نمد مالی، مسگری، مشبک کاری و منبت کاری نام برد.[۳۷] همچنین چند تن از هنرمندان صنایع دستی کاشان از طرف یونسکو مهر اصالت دریافت کرده‌اند.[۳۸][۳۹]
کاشان با سه شهر جهان خواهرخوانده است:
| زمان | کشور | شهر خواهرخوانده |
|---|---|---|
| ۲۰۰۸ |
 سوئد
|
اومئا |
| ۲۰۰۹ |
 بلغارستان
|
کازانلیک[۴۰] |
| ۲۰۱۰ |
 ایران
|
سبزوار[۴۱] |
