طوق شیخ رضا کاشان آمادگی ثبت جهانی شدن را دارد+تاریخچه و تصاویر

یکی از معروف ترین دوره های عزاداری درکاشان دوره عزاداری توغ شیخ رضا است که قدمتی تاریخی دارد به طوری که دوست داران اهل بیت (ع) برای اینکه خود را ملزم به عملی نمایند تا جاجت شان برآورده  و دعایشان مستجاب شود نذرمی کنند.

 

نذر برای عزاداری و سینه زنی در دوره تاسوعای توغ شیخ رضا یکی از نذرهایی که برخی از مردم کاشان به آن اهمیت می دهند و آن تعداد از حاجتمندانی که حاجت خود را به واسطه اهل بیت (ع) گرفته اند براین باور قلبی هستند که اهل بیت (ع) مشگل گشای دردهای بی دردمان آنها است و برای ادای نذر خود، در دوره توغ شیح رضا شرکت می کنند.

در روز تاسوعا و در مسیر دوره توغ شیخ رضا، دهها گوسفند ، گاو و شتر قربانی می کنند و اسپند دود می کنند و در مسیر حرکت دوره توغ شیخ رضا حاجتمندان از عزاداران با نان عباسعلی ، شربت ، شیر و شله زرد پذیرایی می کنند.

 

توغ شیخ رضا در مسیر دوره خود از صبح روز تاسوعا ابتدا از محله سرپُلّه ‹‹ مرکز هیئت قاسم بن الحسن›› حرکت و سپس به مسجد درب یلان‹‹ هیئت شهدا›› منزل مرحوم حاج محمود فتوت ‹‹ هیئت شاهزاده علی اکبر- پامنار›› منزل مرحوم حاج عباس عطابخشی‹‹ هیئت امام حسن مجتبی درب اصفهان›› حسینیه جریده بابایی ها ‹‹ هیئت احمدی بابایی ها ›› ، مسجد سوریجان ‹‹ مرکز هیئت سوریجان ›› و در خاتمه به حسینیه هیئت حسینی‹‹ خیابان بخارایی››  می روند.

 

هیئت اباعبدالله الحسین (ع) کاشان ساعت 9 صبح تاسوعا بعد از پذیرایی صبحانه از عزاداران در حسینیه شیخان ، توغ را حسین حسین گویان با جمعیتی انبوه برداشته و به سوی مجالس اعلام شده در این دوره عزاداری حرکت می کند و هنگام ورود به هرمجلسی ابتدا توغ وارد می شود و پس از آن عزادران در چندین دسته، حسین گویان وارد مجلس می شوند.

 

هنگام ورود هیئت به مرکز راهی را میان جمعیت باز می کنند و دسته عزاداران بر سر و سینه زنان داخل مجلس می شوند و تمامی مجلس به احترام آنان برخواسته و ویژه برنامه عزاداری اجرا می شود .

 

هنگام ورود هیئت هر سخنران و مداحی که در حال خواندن  باشد برنامه خود را قطع و مجلس در اختیار مداح سنتی عزاداران دوره توغ شیخ رضا که اشعاری از محتشم کاشانی  را زمزمه  می کند قرار می گیرد و حسین حسین گویان مجلس وارد شور و حال خاصی می شود.

 

مداح سنتی توغ شیخ رضا با خواندن این سه بیتی :

 

از آب هم مضایقه کردند کوفیان / خوش داشتند حرمت مهمان کربلا

بودند دیو و دد همه سیراب و می مکید/ خاتم زقحط آب سلیمان کربلا

زان تشنگان هنوز به عیوق می رسد/ فریاد العطش ز بیابان کربلا

 

توغ همان طور سرو پا نگه داشته می شود و توغ کش برای خروج از از مجلس منتظرکلامی از مداح است که پس از آن باردیگر سینه زنان و حسین حسین گویان از جا برخواسته و بعد از خروج توغ از مجلس خارج می شوند.

 

این نوع عزاداری در ‹‹ دوره ››  نیز به همین ترتیب تا مجلس پایانی ادامه می یابد و در انتها جمعیت عزادار برای نهار  به همراه توغ به حسینیه شیخان بازگشته و از آن ها پذیرایی می شود.

 

از مشهورترین توغ های کاشان ، توغ شیح رضا است که از یک تیغه و بدنه برنزی و تیرچوبی کوتاهی تشکیل شده است.

 

توغ زبانه ای از فولاد به عرض تقریبی 7 سانتیمتر و به طول یک الی یک و نیم متر و قطری حدود سه میلیمتر است که منتهی الیه سرآن به شکل گلابی قلم زده و از پایین به شکل قلب متصل است و سطح این سینی هم قلم زده و کلماتی از قرآن و یا چیز دیگری متناسب با موضع، پنجره وار کنده شده و دور آن به فواصلی چله هایی مانند پیکان نیز وصل است و در پایین آن لوله آهنی است که سرچوبی به قطر نزدیک 20 سانتیمتر و بلندی دو تا سه متر درآن است و طاقه شال ترمه ای به آن گره می زنند و در مواقعی که به اصطلاح ‹‹ دسته ›› می روند ، شالی به کمر بسته و ته چوب را درآن گذشاته و به طور قائم می برند.

 

در زمینه اهمیت و شهرت توغ شیخ رضا نزد مردم و دوست داران اهل بیت( ع) در کاشان همین بس که توغ شیخ رضا ، تنها توغ در کاشان است که به نام هیئت شناخته می شود و هیئت عزاداران اباعبدالحسین(ع) سرسنگ ، از قدیم الایام نزد مردم کاشان به نام هیئت توغ شیخ رضا معروف و شناخته شده است.

 

در زمینه کرامات توغ شیخ رضا نیز روایات زیادی است از جمله شفاعت بیماران صعب العلاج  است که مردم کاشان توغ شیخ رضا را به توغ مراد دهنده می شناسند و بر همین اساس ، رشته های نخی سرتوغ ‹‹ منگوله توغ›› که به صفحه فلزی که اسماء جلاله خداوند برآن حک شده است را درون ظرف آب می زنند و از آن آب به بیماران خود می دهند تا شفا بگیرند.

 

توغ شیخ رضا ابتدا در بارگاه ملکوتی ثامن الجج علی ابن موسی الرضا(ع) نگهداری می شده است که شیخ رضا خادم حرم امام رضا آن را به عنوان هدیه به کاشان آورده است.

 

مسئول نگهداری و متولی توغ شیخ رضا از قدیم الایام تاکنون خاندان شیخ رضایی و از خاندان جلیله سادات، نسب از شیخ رضا‹‹ کسی که توغ را از حرم امام رضا(ع) ›› آورده و از نوادگان او هستند.

 

توغ شیخ رضا در حال حاضر در منزل سید ماشاالله شیخ رضایی در محله سرسنگ کاشان ‹‹ خیابان غیاث الدین جمشید کاشانی مقابل قدمگاه علی›› نگهداری می شود و مسئولیت نگهداری از آن را بر عهده دارد.

 

توغ شیخ رضا روزهای هشتم و دهم ‹‹ عاشورا›› محرم به بازار آورده و در روز نهم ‹‹ تاسوعا›› به دوره برند و به پای آن عزاداری می کنند و هنگام حرکت از اذکار قدیمی استفاده می کنند

----------------

صدای دمامه‌زنی‌ها و دویدن و سراسیمگی جوانان، حکایت از نزدیک شدن به آغاز آیین 400 ساله دارد. وقتی علم‌های متعدد به نوبت در صف عرضه قرار می‌گیرند تا در قاب دیدگان عزاداران به اندازه دقیقه‌ای هم که شده جولانی دهند یقین می‌کنی که تا شروع مراسم چیزی نمانده است.

«توغ» همان یادگار دیرین بارگاه رضوی برای استشمام رایحه سوگواران شهید دشت نینوا بی‌تابی می‌کند و جمعیت مقابل سرای متولی توغ(بابای توغ) نیز در این بی‌قراری با این فرستاده توس حسی مشترک دارند.

اما این مجاور بارگاه رضوی چگونه گذارش به دیار مؤمنان افتاده است؟ می‌گویند 400 سال پیش این توغ متعلق به آستان هشتمین اختر سپهر امامت را فردی که اسمش«شیخ رضا» و رسمش خدمت‌گزاری رضای خوبیها بوده است به کاشان می‌آورد تا این سوغات گرانبها به بهانه‌ای برای گردآمدن مردم مؤمن دارالمؤمنین و عزاداری برای درهای گنجینه عترت تبدیل شود.

اما چه کسی لیاقت حمل این سوغاتی گرانبها را به شیخ رضا بخشیده است؟ آن هنگام که شیخ رضا در عالم رؤیا سوغاتی جاودانه از امام رضا (ع) می‌طلبد تا هیچ‌گاه زائل نشود، آن حضرت نشانی مسئول آستان را داده و می‌فرماید: «برو و بگو امام رضا فرمودند فلان طوق (توغ) را به من بدهید تا به کاشان ببرم».

آری پس از آنکه با پشت سر گذاشتن مشکلاتی طوق (توغ) را از تولیت آستان می‌گیرد شیخ رضا در عبور از مسیر مشهد تا کاشان با استقبال جمعیت زیادی از طوق (توغ) منزل به منزل و شهر به شهر می‌شود تا اینکه این آیین از آن به بعد در کاشان مرسوم و ماندگار می‌شود و بر این اساس است، که زلف این سنت با هشتمین غروب محرم گره خورده است چراکه عنایت هشتمین امام شیعیان بهانه آغاز این آیین است.

نویسنده کتاب «توغ شیخ رضا نماد عزاداری تاریخی و سنتی کاشان» در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در کاشان با اشاره به معنای لفظی توغ اظهار کرد: «توغ» از منظر واژه‌شناسی، کلمه‌ای ترکی دربردارنده معانی رایج پرچم، بیرق و علم است که املای آن به گونه «طوق» نیز مرسوم شده است.

ایمان سرانجام خاطرنشان کرد: از نظر شکل ظاهری توغ، زبانه‌ای از فولاد به عرض تقریبی هفت سانتی‌متر و به طول یک تا 1.5 متر و قطری حدود سه میلی‌متر است که منتهی‌الیه سر آن به شکل گلابی قلم زده و از پایین به شکل قلب متصل است و سطح این سینی هم قلم زده و کلماتی از قرآن و یا چیز دیگری متناسب با موضع، پنجره وار کنده شده و دور آن به فواصلی چله‌هایی مانند پیکان نیز وصل است.

وی افزود: در پایین آن لوله آهنی است که سر چوبی به قطر نزدیک 20 سانتی‌متر و بلندی 2 تا سه متر در آن است و شال ترمه‌ای به آن گره می‌زنند و در مواقعی که به اصطلاح «دسته» حرکت می‌کند، شالی به کمر بسته و ته چوب را در آن گذاشته و به طور قائم می‌برند.

مدیر روابط عمومی هیئت عزاداران اباعبدالله الحسین (ع) توغ شیخ رضا در خصوص زمان رواج این سنت آیینی در دیار کاشان بیان کرد: پس از به قدرت رسیدن حکومت شیعی صفویه و همزمان با رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران و تقویت شعائر مذهبی به ویژه مراسم عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع)، مراسم آیینی در کشور و به خصوص منطقه کاشان با شکوه خاصی برگزار می‌شد و مراسم توغ شیخ رضا از همان دوران آغازین با شور و حرارت ویژه‌ای برگزار می‌شده است.

سرانجام همچنین در مورد مراسم دوره متذکر شد: مراسم سنتی دوره توغ شیخ رضا نیز همچنین در صبح تاسوعا برگزار می‌شود که عزاداران و ارادتمندان به سالار شهیدان، همراه با توغ شیخ رضا در مجالس شرکت می‌کنند و با خواندن مرثیه‌های سنتی و اشعار محتشم کاشانی و تراب به عزاداری می‌پردازند.

وی با اشاره به آغاز و پایان مراسم مرتبط توغ در ماه محرم عنوان کرد: مراسم وداع با توغ شیخ رضا در ششمین شب پس از شهادت حضرت ثارالله به عنوان شب پایانی عزاداری هیئت توغ شیخ رضا، برگزار می‌شود که در این مراسم توغ از حسینیه به سمت منزل متولی یا بابای توغ برده می‌شود و تا محرم آینده ارادتمندان برای زیارت به منزل متولی مراجعه می‌کنند.

توغ، کلمه‌ای ترکی دربردارنده معانی رایج پرچم، بیرق و علم است که املای آن به گونه «طوق» نیز مرسوم شده است.

توغ زبانه‌ای از فولاد به عرض تقریبی هفت سانتی‌متر و به طول یک تا ۱,۵ متر و قطری حدود سه میلی‌متر است که منتهی‌الیه سر آن به شکل گلابی قلم زده و از پایین به شکل قلب متصل است و سطح این سینی هم قلم زده و کلماتی از قرآن و یا چیز دیگری متناسب با موضع، پنجره وار کنده شده و دور آن به فواصلی چله‌هایی مانند پیکان نیز وصل است و در پایین آن لوله آهنی است که سر چوبی به قطر نزدیک ۲۰ سانتی‌متر و بلندی ۲ تا سه متر در آن است و طاقه شال ترمه‌ای به آن گره می‌زنند و در مواقعی که به اصطلاح «دسته» حرکت می‌کند، شالی به کمر بسته و ته چوب را در آن گذاشته و به طور قائم می‌برند.

هر ساله آیین استقبال از توغ شیخ رضا در شب هشتم محرم انجام می‌شود و دلیل آن به خاستگاه این طوق (توغ) که بارگاه رضوی است، برمی‌گردد؛ این طوق (توغ) متبرک در ابتدا در آستان ملکوتی امام هشتم حضرت ثامن‌الحجج (ع) نگهداری می‌شد اما توسط یکی از اهالی محله سرسنگ کاشان به نام «شیخ رضا» که افتخار خادمی حضرت را داشته به‌عنوان سوغاتی ماندگار به کاشان آورده می‌شود.

شیخ رضا در عالم رویا سوغاتی جاودانه از امام رضا (ع) می‌طلبد تا هیچگاه زایل نشود که آن حضرت نشانی مسئول آستان را داده و می‌فرماید: برو و بگو امام رضا فرمودند فلان طوق (توغ) را به من بدهید تا به کاشان ببرم.

 پس از آنکه با پشت سر گذاشتن مشکلاتی طوق (توغ) را از تولیت آستان می‌گیرد شیخ رضا در عبور از مسیر مشهد تا کاشان مورد استقبال جمعیت زیادی از طوق (توغ) منزل به منزل و شهر به شهر می‌شود تا اینکه این آیین از آن به بعد در کاشان مرسوم و ماندگار می‌شود.

از آن زمان تاکنون یعنی حدود چهار قرن پیش تاکنون هر ساله شب هشتم محرم در کاشان شاهد مراسم استقبال از طوق (توغ) است.

البته پس از به قدرت رسیدن حکومت شیعی صفویه و همزمان با رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران حکومت صفوی و تقویت شعائر مذهبی به‌ویژه مراسم عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع)، مراسمی نظیر توغ شیخ رضا در کاشان با شور و حال خاص‌تری انجام گرفت.

در این مراسم طوق (توغ) توسط اعضای هیئت از منزل نوادگان و خاندان شیخ رضا که افتخار سیادت را نیز دارند طی آیین استقبال به حسینیه شیخان مرکز این هیئت در خیابان غیاث‌الدین جمشید واقع در محله سرسنگ کاشان برده شده و آیین سوگواری سالار شهیدان در جوار آن برگزار می‌شود.

سوگوارانی که برای آوردن طوق (توغ) از محل نگهداری آن حرکت می‌کنند با عزاداری، سینه‌زنی و نواختن طبل و دمامه‌زنی، حسین حسین‌گویان همراه با هیئت احمدی بابایی‌ها آن را به حسینیه انتقال می‌دهند.

«توغ‌کش» توغ شیخ رضا در کاشان شخصی به نام مرحوم غلامرضا وهابی پیرغلام اهل‌بیت (ع) بوده است که سال‌ها این کار را بر اساس نذری که داشت حتی با وجود کهولت سن تا پایان عمر انجام می‌داده است (عنوان «توغ‌کش» نیز لقبی افتخاری برای کسی است که توغ را حمل می‌کند).

برداشتن توغ شیخ رضا در کاشان و سایر توغ‌ها در این شهرستان به صورت خمیده به نشان داغ شهادت علمدار امام حسین (ع) در روز عاشورا و شکسته شدن کمرش از داغ برادر است در حالی که برداشتن توغ ایستاده و عمودی به معنای استوار و ایستادگی علم سیدالشهدا و آمادگی جانبازی و فداکاری سوگواران در بیشتر شهرها و روستاهای ایران است.

با وجود آنکه در کاشان توغ‌هایی نظیر توغ سیغن (مسجد امام علی (ع) درب یلان)، توغ کلهر (مسجد صادقیه)، توغ مابین (مسجد محمدیان)، توغ‌های زیارت پنجه‌شاه و توغ مسجد میانچال از دیگر توغ‌های کاشان است که در زمان حاضر هیئت‌ها آن را به بازار برده و پای آن عزاداری می‌کنند اما توغ شیخ رضا شناخته شده‌ترین و مشهورترین توغ کاشان است که به نام هیئت شناخته می‌شود.

برداشتن توغ شیخ رضا در کاشان در روزهای هشتم و تاسوعا و عاشورا انجام می‌گیرد؛ در این روزها توغ پیشاپیش و در جلوی هیئت برای مراسم عزاداری در بازار کاشان حرکت داده می‌شود.