کویر مرنجاب در نزدیکی کاشان؛ یک روز متفاوت در دل کویر

کویر منجاب در 60 کیلومتری شهر کاشان و شمال شهرستان آران است و در استان اصفهان قرار دارد. در شمال کویر منجاب دریاچه‌ی نمک آران و بیدگل، در غرب کویر مسیله و دریاچه‌ی نمک حوض سلطان و حوض مره و در شرق کویر بند ریگ وپارک ملی قرار دارد. ارتفاع این کویر از سطح دریا 850 متر است. در این کویر گونه‌های جانوری و پوشش گیاهی کویری و امنیت لازم برای گردشگری وجود دارد. جزیره‌ی سرگردان، کاروانسرای مرنجاب (قلعه)، دریاچه‌های نمک،قنات آب شیرین کنار کاروانسرا  و... مکان‌های دیدنی این کویر هستند.

 در بین راه مسیر اصلی (جاده ی خاکی 45 ‬کیلومتری) شیب تندی معروف به «خطب شکن» است. خطب چوبک هایی است که جلو و عقب جهاز شتر می گذارند که بار روی جهاز وقتی جلو و عقب می شود، نیفتد. وجه تسمیه ی خطب شکن همین است. گاه خطب جهاز شتر بر اثر فشار این شیب تند می شکسته و بار بر زمین می افتاده است. این شیب تند را که پشت سر گذاشتید، به جنوب خود نگاه کنید تا جنگل های تاق را ببینید. در شمال هم می توانید دریاچه ی نمک را ببینید.
پس از خطب شکن، نمکزاری به نام چاه کنجه پیدا می شود. این نمکزاری کویری 4 کیلومتر در 2 کیلومتر مساحت دارد. در حاشیه ی کویر زمین های پف کرده ی رسی است و در کنار این حاشیه، حدود پانصد متر زمین خیس است. پس از آن هم قشر نمکی نامنظمی قرار دارد. کویر با چشمه ی چاه کنجه (در جنوب شرقی کویر) آب رسانی می شود. در اطراف کویر چاه کنجه، پوشش گیاهی تاغزارها دیده می شود. 
دریاچه ی نمک
پس از آن که 35 کیلومتر در جاده ی خاکی مرنجاب پیش بروید، به دو راهی دریاچه ی نمک می رسید. این جاده را برای عبور کامیون های معدن نمک (غرب نمکزار) ساخته اند. نمکزار مثلثی با قاعده ی 65 کیلومتری و ارتفاع 60 کیلومتری است. عمق نمک دریاچه بین 5 تا 54 متر متغیر است. نمک ها لایه های خاک رس از هم جدا شده اند. دریاچه ی نمک آران در اکثر ماه های سال خشک و پوشیده از نمک است. در ماه های بارندگی ارتفاع آب این دریاچه در بعضی از مناطق به 2 سانتی متر می رسد اما پس از تابش خورشید، آب ها به سرعت تبخیر می شوند. رودهای شور، کرج، جاجرود، حبله رود و قره سو از شمال و غرب به این نمکزار می رسند. زمین های اطراف دریاچه ی نمک باتلاقی اند. 
با ورود به محدوده ی دریاچه ی نمک، کوه کم ارتفاعی در شمال شرقی می بینید که با قشر سفید نمکی احاطه شده است. این جزیره که بلندترین نقطه ی آن 808 متر بالاتر از سطح دریای آزاد است، از سنگ های متخلخل آتشفشانی تشکیل شده است. دریاچه ی نمک از فراز این جزیره بسیار زیباست. به این کوه، جزیره ی سرگردان می گویند چون وقتی از دور به این جزیره نگاه می کنید، دو انتهای جزیره در افق محو می شود و منظره ی کشتی سرگردانی در دریای بیکران کویر پدید می شود. این ناپدیدی به دلیل پدیده ی سراب و انعکاس نور و خطای دید است. در قدیم مردم می گفتند این جزیره دائماً در حال حرکت است و از جایی به جای دیگر نقل مکان می کند. یادتان باشد که زمین های باتلاقی اطراف این جزیره رطوبت بالایی دارند. پس هنگام حرکت به سمت جزیره مراقب باشید. 
کاروانسرایی که شاه عباس با حضور نیروهای مسلح ساخت تا امنیت جاده ی تجاری ابریشم و اصفهان (پایتخت آن زمان) را حفظ کند. اتاق های کاروانسرا برای اسکان مسافران استفاده می شود. در کاروانسرا سفره خانه ی سنتی هم هست. کنار کاروانسرا حوضچه ی آبی به مساحت 45 در 15 متر وجود دارد که با درختان بید و کوره گز احاطه شده است. در شمال حوضچه 2 تنور قدیمی برای پخت نان است. محوطه ی آبگیر برای برپایی چادر، آجر فرش شده است.
در 4 کیلومتری شرق کاروانسرا چاه آب شیرینی به نام چاه دستکن هست. وجود آب شیرین در این چاه به علت وجود فیلترهای عظیم ماسه ای است که شورابه های زیرزمینی را تصفیه می کنند و در نتیجه آب گوارایی با درصد نمک پایین، می سازند. می گویند امام رضا (ع) در حرکت خود از عراق به مشهد این چاه را کنده است.
پس از چاه دستکن، دوراهی دیگری هست که از شرق به ریگ بلند می رود و از شمال شرق به دریاچه ی نمک. با ادامه دادن مسیر شرقی، تپه های ماسه ای بلندی به نام ریگ بلند می رسید. این جا، آخرین منطقه ی گردشگری است. بالای ریگ بلند منظره ی دریاچه ی نمک و تپه های به هم تنیده ی ماسه ای را می توان دید.
5 کیلومتری جنوب کاروانسرا، کوه کلنگ است. کوهی که تپه های ماسه ای آن را احاطه کرده اند. پیاده روی تا این کوه لذت بخش است.
پشت ریگ جایی است که تپه های شنی مرنجاب از شرق تمام می شوند. ریگ در گویش محلی یعنی جای پوشیده از شن و رمل. پشت ریگ پشت تپه های ماسه ای است. جایی دور از مسیرهای اصلی، با کمبود آب، و خشک. مورد استفاده ی راهزنان کاروان ها. راهزنانی که کاروان های مرنجاب به ورامین را غارت می کردند معمولا در پشت ریگ اقامت داشتند. از جمله مکان های مورد استفاده ی راهزنان، قلعه ی کرشاهی در شرق این منطقه است.
5 کیلومتری شمال آران و بیدگل، مزارع کشت هندوانه است. چاله های بزرگی در میان تپه های ماسه ای.
قلعه ای از خشت و گل. به جا مانده از زمان قاجار. از قلعه های مهم سردار حسین کاشی یکی از راهزنان دوره ی رضاخان. هنوز آثار گلوله های توپ دولت بر این قلعه مشخص است. پس از عبور از شهرستان ابوزیدآباد از مسیر کاشان، به روستای قاسم آباد می رسید. به روستا وارد شوید و از آن بگذرید. راهی خاکی به سمت شمال هست. 30 کیلومتر که بروید به قلعه ی کرشاهی می رسید. 
شمال قلعه ی کرشاهی. در جنوب شرقی مرنجاب. کوهی با ارتفاع 1800 متر از سطح آب دریا. کوهنوردی در این جا می تواند از لذت های شما در مرنجاب باشد.  

چرا برویم؟
تماشای آسمان متفاوت کویر، دیدن آثار تاریخی موجود در کویر مرنجاب، پیاده روی در کویر.
با کی برویم؟
تنهایی، همراه خانواده، با دوستان، دو نفره.

کی برویم؟ چقدر طول می‌کشد؟
در همه‌ی طول سال می‌توان به این منطقه رفت ولی در شش ماه دوم هوای سردی دارد. از دو تا 5 ساعت گردش در این کویر طول می‌کشد.
کجاست؟
استان اصفهان، شهرستان آران و بید گل، کویر مرنجاب.

چطور برویم؟
با وسیله‌ی شخصی: مسیرهای متفاوتی برای رسیدن به کویر مرنجاب وجود ولی یکی از بهترین مسیرها از شهر کاشان به سمت شهرستان آران و بیدگل است. از کاشان تا آران و بیدگل 5 کیلومتر راه است. تا این جا، جاده آسفالته است اما پس از آن خاکی می شود. در ابتدای مسیر امام زاده محمد هلال ابن علی ابن ابیطالب قرار دارد. کویر و کارنسرای مرنجاب در فاصله‌ی 45 کیلومتری امام زاده قرار دارد.
مسیر پارک ملی کویر هم  هست. به این ترتیب: پیشوا،مبارکیه (15 کیلومتر)، کاروانسرای قصر بهرام (60 کیلومتر)، کاروانسرای سفیدآب (80 کیلومتر) و در نهایت مرنجاب (50 کیلومتر). تردد در این جاده تا سفیدآب نیاز به مجوز از سازمان حفاظت از محیط زیست استان سمنان دارد.
مسیر دیگر مسیر خالدآباد از توابع شهرستان ابوزید آباد در جنوب شرقی کاشان به سمت پشت ریگ و مرنجاب است. طول این مسیر در حدود 80 کیلومتر است و به مسیر مرنجاب به سفیدآب منتهی می شود. چهارمین مسیر، مسیر چاه هندوانه است که از شهرستان آران و بیدگل به سمت شمال شرقی وارد کویر می شود و پس از عبور از تپه های ماسه ای به چاه کنجه و نهایتاً مسیر اصلی مرنجاب ختم می شود. مسیر پنجم هم مسیر محیط زیست است که از کیلومتر 2 جاده ی مرنجاب به سمت شرق از جاده ی اصلی جدا می شود و به چاه کنجه و نهایتاً مسیر اصلی ختم می شود.
اگر با وسیله ی شخصی به مرنجاب می روید فقط از مسیر اصلی بروید. بقیه ی مسیرها نیازمند خودروهای دو دیفرانسیل و راهنمای آشنا به منطقه اند.

هزینه ها؟
به جز هزینه‌ی رفت و آمد وخورد وخوراک هزینه‌ی دیگری ندارد.

همان حوالی؟
کاروانسرای مرنجاب، دریاچه‌ی نمک آران و بیدگل، کویر مسیله، دریاچه‌ی نمک حوض سلطان، دریاچه نمک حوض مره، کویر بند ریگ، پارک ملی
رستوران و کافه و محل اسکان؟
در کاروانسرای مرنجاب امکان برپایی چادر وجود دارد و امکانات اولیه و سرویس بهداشتی موجود است. همچنین برای استفاده از امکانات بیشتر و محل اقامت بهتر به شهر کاشان می‌توانید مراجعه کنید. هزینه‌ی یک شب اقامت در هتل‌های شهر کاشان (در سال 94) از 126 هزار تومان تا 230 هزار تومان است.
کمپ متین آباد هم در نزدیکی کاشان جای مناسبی برای اقامت است. در بزرگراه اصفهان، پس از رد شدن از کاشان، کیلومتر 40 به خروجی خلاف مسیر ابیانه به سمت بادرود بروید و پس از طی 10 کیلومتر به کمپ متین آباد برسید. کمپ چادرهای دائمی و اتاق‌های کاروانسرایی برای اسکان دارد. هزینه‌ی اقامت در کمپ متین آباد اتاق یک نفره 180 هزارتومان، اتاق شاه نشین برای چهارنفر 450 هزارتومان، اتاق گوشواره برای پنج نفر 675 هزار تومان، چادر برای یک نفر 120 هزار تومان و کلبه‌های گلی برای یک نفر 120 هزار تومان است.

تاریخچه؟
درباره ی وجه تسمیه ی این منطقه گفته اند: چون آب مرنجاب را قناتی به طول 2500 متر از قسمت شمالی کاروانسرا و در زمین های سست ماسه ای تامین می کرده است، کندن چاه های متعدد در این زمین ها به قدری سخت بوده که این منطقه به مرد رنج آب مشهور می شود. 
 جاده ی آران و بیدگل به مرنجاب و دستکن از راه های ارتباطی اتصال اصفهان به کاشان، یزد، مشهد و تهران است. در زمان صفویان مسیر اصفهان (پایتخت) به مشهد بسیار مهم بوده است. مسیر مرنجاب، اصفهان را از راه کاشان به جاده ی سنگفرش اصفهان به مشهد متصل می کرده است. این مسیر در کنار چند مسیر دیگر، راه های فرعی جاده ی ابریشم در بخش دامغان به ری بودند.
کارونسرای مرنجاب به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد. این کاروانسرا کاروانسرای دفاعی بوده و 500 نظامی مسلح در قلعه حضور داشتند. تاسیس این قلعه پس از حمله‌ی ازبک‌ها و افغان‌ها صورت گرفت. می گویند شاه عباس با این که کاروانسراها و قلعه‌های زیادی در سراسر کشور ساخته بود، در این منطقه تأسیسات دفاعی نگذاشته بود؛ چون تا آن زمان دشمن به خاطر دریاچه ی نمک و بزرگی کویر، از این سمت به پایتخت (اصفهان) هجوم نیاورده بود. حمله ی ازبک ها و افغان ها از سمت دریاچه ی نمک به کاشان و پیشروی تا اصفهان، شاه عباس را به صرافت ساخت پایگاهی نظامی در این منطقه در سال ۱۰۱۲ قمری انداخت. بالای کاروانسرا سنگرهای دیدبانی است و همیشه 500 نیروی مسلح در قلعه حضور داشتند و امنیت عبور کالا از چین به اروپا و بالعکس را (در جاده ی ابریشم) تأمین می‌کردند.
قلعه ی کرشاهی نیز به جا مانده از دوران قاجار است. بیش تر مورد استفاده ی راهزنان بوده. سردار حسین کاشی راهزن مشهور دوره ی رضاخان در این قلعه سکونت داشته است. آثار گلوله های توپ دولت بر این قلعه هنوز باقی مانده است.

دیگر چه؟
کویر مرنجاب منطقه‌ای ریگزار با تپه‌های شنی است و پوشش گیاهی مناطق بیابانی مانند گز، تاق و بوته‌های قیچ  دارد. حیوانات مختلفی در مرنجاب مانند گرگ، شغال، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب‌پرست، انواع مارمولک، مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین وجود دارد. در این کویر یک جفت یوزپلنگ هم دیده شده‌است.
یکی از مکان‌های دیدنی مرنجاب جزیره‌ی سرگردان است. هنگامی که از فاصله‌ی دور به این منطقه نگاه می‌کنید دو سر منطقه محو می‌شود و یک کشتی سرگردان در کویر مشاهده می‌کنید. علت این اتفاق گرمای منطقه و خطای دید و شکست نور است. این جزیره در ماه‌های بارندگی قابل مشاهده و در بقیه ایام سال به نمکزار تبدیل می‌شود.
19 آذر 1394 دادستان آران و بیدگل اعلام کرد گردشگران و تورهای مختلط حق ورود به منطقه ی گردشگری مرنجاب و شهر زیرزمینی نوش‌آباد را ندارند. این دستور را رئیس‌کل دادگستری استان اصفهان صادر کرد و از 23 آذر اجرا شد. دلیل این اقدام هنجارشکنی ارزش‌های دینی و انقلابی ذکر شد.
دادستان دادسرای عمومی و انقلاب آران و بیدگل با ابلاغ نامه‌ای به نیروی انتظامی این شهرستان، مهلت یک‌ماهه‌ای را برای ساماندهی کویر مرنجاب و رفع معضلات منطقه تعیین کرد. یعنی این محدودیت در صورت ساماندهی و رفع معضلات اجتماعی پس از یک ماه لغو می‌شود.

نگارش: کافه گردش (حمیدرضا قادری)

خطب شکن

چاه کنجه

جزیره ی سرگردان

 کاروانسرای مرنجاب

چاه دستکن (دست کند)

ریگ بلند

کوه کلنگ

پشت ریگ

چاه هندوانه

قلعه ی کرشاهی

کوه یخاب